Γιάννης Καλπούζος
Με αφορμή τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση, πλήθος βιβλίων κυκλοφόρησε μέσα στο 2021, με θέμα τους αγώνες του γένους για την ανεξαρτησία. Στο βιβλίο του «Ραγιάς, Μέρες και Νύχτες 1821» ο Γιάννης Καλπούζος, μας διηγείται την επανάσταση στο Μοριά, μέσα από τα μάτια του κεντρικού, φανταστικού ήρωα του Αγγελή. Πόσα βήματα μπροστά έχει κάνει η Ελλάδα, διακόσια χρόνια από την επανάσταση; Είμαστε πλέον ελεύθεροι πολίτες ή με τον έναν ή τον άλλον τρόπο παραμένουμε ραγιάδες; Τι ώθησε τους ήρωες της επανάστασης να πάρουν τα όπλα και να αντρειωθούν; Τι μπορούμε να διδαχτούμε από τις δικές τους αδυναμίες; Πόσο καλά γνωρίζουν οι νεοέλληνες την ιστορία του έθνους τους; Αυτά ήταν κάποια από τα ερωτήματα στα οποία μας απάντησε ο συγγραφέας και ποιητής Γιάννης Καλπούζος, βραβευμένος στο Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος «Γιώργος Σεφέρης» του πανεπιστημίου του Παλέρμο, για το ποίημα του «Ο Λύκος»
ArtScript: Τα περισσότερα από τα μυθιστορήματα σας είναι βασισμένα σε ιστορικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. (Βυζάντιο- τουρκοκρατία – Πόντος κ.ο.κ.) Τι είναι αυτό που σας προσανατόλισε στο μυθιστόρημα με βάση την ιστορία; Πόσο χρόνο ξοδεύετε στην ιστορική έρευνα, πριν ξεκινήσετε να γράφετε το βιβλίο σας;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Μ’ ενδιαφέρει το ράμμα, η πορεία του Ελληνισμού στο διάβα του χρόνου. Να ανακαλύπτω όσα μας δένουν με το χθες και τα κουβαλάμε μέσα μας ακόμη και χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Να επαναφέρω στο προσκήνιο όσα λησμονήσαμε ή αποσιωπήσαμε ή διαστρεβλώσαμε και να αναδεικνύω τις αρετές αλλά και τις αδυναμίες της φυλής μας με στόχο να λειτουργήσουν ως θετικά παραδείγματα ή προς αποφυγήν. Συνάμα με γοητεύει η περιπλάνηση σε άλλες εποχές και να μελετώ τα της ψυχής, τα οποία μένουν σχεδόν αναλλοίωτα στο πέρασμα των αιώνων, ωστόσο ξεδιπλώνονται κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Όσον αφορά τη διάρκεια συγγραφής κάθε νέου βιβλίου μου χρειάζομαι περίπου δύο χρόνια με 12 έως 15 ώρες δουλειάς καθημερινώς. Αναφέρω τον συνολικό χρόνο, μια και κατά τη γραφή απαιτείται πολλές φορές να ανατρέξω και να ερευνήσω πιο εστιασμένα για πάμπολλα στοιχεία. Σε κάθε βήμα ξεπηδούν νέα ερωτήματα και απορίες, όπως οι ακρίδες στα χέρσα χωράφια το καλοκαίρι.
ArtScript: Είσαστε από τους συγγραφείς που τα βιβλία σας έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες, (κάτι που δεν είναι σύνηθες για Έλληνες συγγραφείς).Είναι μια ξεχωριστή ηθική ικανοποίηση για έναν συγγραφέα, μιας «μικρής χώρας» (σε επίπεδο αναγνωσιμότητας και ομιλίας της γλώσσας) να διακρίνεται η δουλειά του στο εξωτερικό; Μάλιστα η παραλογή σας «Ο Λύκος» βραβεύτηκε στον Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος «Γιώργος Σεφέρης» του Πανεπιστημίου του Παλέρμο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Μεταφράστηκε έως τώρα το «Ιμαρέτ» σε πέντε γλώσσες και το «σέρρα» σε μία. Ασφαλώς και με ικανοποιεί το γεγονός. Όμως οφείλω να διευκρινίσω ότι μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό κυρίως από μικρούς εκδοτικούς οίκους, με αποτέλεσμα να μην έχουν την ευκαιρία τα βιβλία μου να διαγωνιστούν στις ψυχές και στον λογισμό πολλών αναγνωστών. Όσον αφορά τον «Λύκο», πέρα από το βραβείο, μου δίνετε την ευκαιρία να αναφέρω ότι είναι ένα ποίημα, σύγχρονη παραλογή, το οποίο μιλά για τη γυναικοκτονία, ένα τόσο επίκαιρο θέμα.
ArtScript: Τι θέση έχει η τέχνη στη ζωή των Ελλήνων;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Δυστυχώς δεν ανήκει στις προτεραιότητές τους. Ειδικότερα για τη λογοτεχνία διαβάζει το επτά με οκτώ τοις εκατό των συμπατριωτών μας, όταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες η ποσόστωση ανέρχεται και στο τριάντα τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού. Εν κατακλείδι οι ελάχιστοι που μετέχουν στα των τεχνών μόλις καταφέρνουν να λειτουργούν ως μικρά αναχώματα στον γενικό αισθητικό κατήφορο που μας κατακλύζει. Η πλειονότητα δίνεται στο κοψίδι, στην μπάλα, στη ρεμούλα, στο οχ αδελφέ, στις πάσης φύσεως αγορές που κατά την άποψή τους ή όντως βελτιώνουν την εξωτερική εικόνα, στα κάθε λογής απορρίμματα της μικρής οθόνης, στην ανέξοδη συνθηματολογία και στην κριτική επί παντός επιστητού όντας οι ίδιοι αδαείς.
ArtScript: Το βιβλίο σας «Ραγιάς, Μέρες και Νύχτες του 1821» δε θα κρύψω ότι στα μάτια μου έγινε μια κάποια «αποκαθήλωση» ηρώων αλλά και φιλελλήνων του αγώνα. Θεωρείτε ότι η ‘‘επίσημη’’ Ιστορία αποκρύπτει λεπτομέρειες ή ακόμη και γεγονότα και αν ναι με ποιο σκοπό;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Επίσημη Ιστορία έγραψε και ο Τρικούπης και τόσοι άλλοι νεότεροί του, χωρίς να αποκρύψουν τίποτε από αυτά. Τα έχουν γράψει και πλείστοι όσοι αγωνιστές και μη στα απομνημονεύματά τους. Το πρόβλημα είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων έμεινε σε όσα διδάχτηκε στο δημοτικό ή διάβασε στα σχολικά εγχειρίδια. Πέραν αυτού κατά τη δική μου άποψη δεν αποκαθηλώνονται οι αναγνωρισμένοι ήρωες του 1821 μέσα από τον «ραγιά». Απεναντίας εξυψώνονται ακόμη περισσότερο μαθαίνοντας τις αδυναμίες και τα κουσούρια τους. Η ωραιοποίηση και η εξιδανίκευση σε τίποτε δε ωφελεί. Αν θέλετε απομακρύνει και την πιθανότητα να λειτουργήσουν ως πρότυπα για τα τόσο σπουδαία που πέτυχαν, καθώς τους προσδώσαμε τρόπον τινά υπερφυσικές δυνάμεις. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δε γεννήθηκαν αντρειωμένοι αλλά ρίχτηκαν στον πόλεμο έχοντας χίλια δυο διλήμματα και αδυναμίες και στην πορεία φάνηκε η μεγαλοσύνη τους και η ανδρεία. Υπό αυτό το πνεύμα καλούμαστε εμείς σήμερα να πούμε: Αφού τα κατάφεραν εκείνοι με τόσα κουσούρια, μπορούμε όλοι μας. Αυτό είναι για εμένα το μέγα μήνυμα της επανάστασης του 1821.
ArtScript: Με αφορμή την επέτειο των 200 ετών, πόσο καλά θεωρείτε ότι οι Έλληνες γνωρίζουμε την Ιστορία μας, ακόμη και για τα πιο σύγχρονα χρόνια; Πως μπορεί να αποκτήσει την ιστορική γνώση ο σύγχρονος Έλληνας και πόσο έχει τη δυνατότητα για να το καταφέρει;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Ο Έλληνας είναι ευφυέστατος, ωστόσο συνάμα και οκνός σε ό,τι αφορά τα της πνευματικής καλλιέργειας. Από τη μια τη θεωρεί περιττή και από την άλλη αρνείται να κοπιάσει, δεδομένου ότι η γνώση κατακτιέται με μόχθο. Για όσο θα κινείται κάτω από ετούτη τη συννεφιά, δε θα ξημερώσει. Θα παραμένει ημιμαθής και θύμα της άγνοιάς του ή θύμα των εκάστοτε καιροσκόπων και δήθεν πατριωτών. Ασφαλώς μεγάλο μέρος της ευθύνης ανήκει και στην Πολιτεία, η οποία από τη μεριά της ουδέποτε έστρεψε την προσοχή της προς την ιστορική γνώση και γενικότερα στην παιδεία και στον πολιτισμό. Παραπλεύρως και ομοίως κινούνται και πλείστοι άλλοι κομματικοί μηχανισμοί και φορείς. Οικογένεια, σχολείο και ατομική προσπάθεια, άλλος δρόμος δεν υπάρχει.
ArtScript: Γράφετε «Να μην είμαι ραγιάς στον Τούρκο, που με πατούσε στον σβέρκο και δε με λογάριαζε για πλάσμα ανθρωπινό. Όμως να μη γίνομαι και ραγιάς στο πλάνεμα του ξένου, στα δανεικά λεφτά του, που ταγυρεύει με τους τόκους διπλά και τρίδιπλα, και με κρατάει έτσι μόνιμα σκλάβο. (…) Προτιμάω να τρώγω ψωμί και κρεμμύδι και να ’χω το ίρτζι μου. Να μη φοράω συντρόφι, άμα δεν έχω, κι όχι να διακονεύω μεταξωτά βρακιά και να μου χουφτώνει ο δανειστής τους πισινούς. Θα τρώγω όσα βγάνω. (…), άμα γυρεύεις το ντάντεμα οποιανού διαφεντεύει τη ζωή σου κι αν καρτεράς τον κάθε Μόσκοβο να σε σώσει, τότε είναι ραγιάδικο το βήμα σου. (…) Ραγιάς κιόποιος δέχεται στα πατήματα της στράτας του να τον κοιτούν από ψηλά κι όχι ίσια στα μάτια. Δε θέλεις να είσαι ραγιάς; (…) Να βαστάς το σέβας σου, την αξιοπρέπεια. (…) Δεν είμαι ραγιάς θα πει και ξανοίγω τον νου μου, τον παιδεύω με χίλια ρωτήματα, αλλά και με τα γράμματα και με τις επιστήμες. Θέλω να μην είμαι ραγιάς σε κανέναν. Ούτε η γυναίκα μου και τα παιδιά μου ούτε οποιοσδήποτε άλλος σε μένα. Να μην είμαι ραγιάς μήτε σε ξένο, μήτε σε δικό, μήτε του κορμιού, μήτε σε όσα δε συνταιριάζονται με τον λεύτερο άνθρωπο. Ραγιάς σε τίποτα!» (Παρέθεσα είναι η αλήθεια μεγάλο κομμάτι και όσα έκοψα με κόπο τα άφησα απ’ έξω). Το ελληνικό κράτος από την ίδρυση του και έπειτα θεωρείτε ότι τα κατάφερε και σε ποιο βαθμό;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Κάπου στο βιβλίο αναφέρει και τούτο: Οι κατοπινοί ας κάμουν το βλαστάρι (της πατρίδας) καλύτερο. Πολίτες και κράτος έκαναν βήματα αντί για άλματα. Καταφέραμε τα ελάχιστα, ενώ εκείνοι οι αγωνιστές άνοιξαν τον δρόμο για τα μεγαλειώδη. Παραμένουμε ραγιάδες, βεβαίως κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες σε πάμπολλους τομείς. Ραγιάς είναι όποιος αμείβεται με 600-700-800 ευρώ και προσπαθεί να ζήσει οικογένεια. Ραγιάς είναι όποιος καταφεύγει στον βουλευτή για να του σβήσει μια τροχαία παράβαση, χωρίς να νιώθει καν ότι χάνει την αξιοπρέπειά του. Ραγιάς είναι όποιος δεν τολμά να πει όχι εκεί που πρέπει, είτε άντρας είτε γυναίκα. Ραγιαδισμός είναι το κυνήγι της μόδας. Θα μπορούσα να απαριθμήσω δεκάδες παραδείγματα. Σε κάθε περίπτωση κράτος και πολίτες δένονται σε γόρδιο δεσμό. Η σχέση είναι πάντα αμφίδρομη. Μαζί δεν τα καταφέραμε, ασχέτως από το πώς επιμερίζονται οι ευθύνες.
ArtScript: Ο ήρωας του βιβλίου σας Μελισσηνός, θέτει τα εξής ερωτήματα: «Κατανοούμε τι μας παρακινεί ή όχι; Επηρεάζουν τις ενέργειές μας κι ως πού το τυχαίο, η ανάγκη, η παρόρμηση της στιγμής; Πόσο εμπλέκονται τα νερά των κινήτρων μεταξύ τους και πώς αναμειγνύονται η λογική και το συναίσθημα;» Τι απαντήσεις θα έδινε ο Γιάννης Καλπούζος στις ερωτήσεις του ήρωα του;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Αναμφίβολα σε ό,τι κάνουμε υποβόσκει το κίνητρο. Αυτό που μας ωθεί προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Από το συναίσθημα έως το όποιο όφελος, την κοινωνική κατακραυγή ή τον φόβο για τις συνέπειες μιας πράξης μας. Βεβαίως και σε ό,τι κάνουμε καιροφυλακτεί και επεμβαίνει το τυχαίο γεγονός, η αρρώστια, ο θάνατος και η ανάγκη ή η αλαφράδα της στιγμής. Ωστόσο το μέγα ζητούμενο είναι να εντοπίσουμε, να συνειδητοποιήσουμε ποιο είναι το κίνητρό μας για τη μια ή την άλλη ενέργεια και απόφαση μας. Επί της ουσίας να γεννηθεί το ερώτημα, κι ας μην καταλήξουμε στην απάντηση. Να μάθουμε να στοχαζόμαστε, να μάθουμε να θέτουμε ερωτήματα στον εαυτό μας.
ArtScript: Παρά τον πόλεμο, τις αντίξοες συνθήκες, τη διαφορετική πίστη βλέπουμε σε μια οικογένεια (όχι κατά ανάγκη βιολογική) να ζυμώνονται Έλληνες, Εβραίοι και Τούρκοι. Τι είναι αυτό που φέρνει τους ανθρώπους κοντά και τελικά οι μεγάλες διαφορές όπως είναι η εθνικότητα και η πίστη, μπροστά σε τι μικραίνουν;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Η ανάγκη να πούμε καλημέρα στον γείτονα και να επικοινωνήσουμε. Η ηδύτητα της συζήτησης, η ζεστασιά και το άγγιγμα του άλλου. Η ανάγκη να σμικρύνουμε τη μοναξιά μας, να εισπράξουμε αγάπη, να βοηθήσουμε και να βοηθηθούμε, να μοιραστούμε την υπαρξιακή μας αγωνία ή και τους καημούς και τα βάσανα της καθημερινότητας. Η αγαθή ψυχή. Οι αξίες και τα διδάγματα που προκύπτουν από τη λαϊκή σοφία. Όλα, εν τέλει, όσα συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε ανθρωπιά. Όμως και η δύναμη της πεμπτουσίας των συναισθημάτων, ο έρωτας, που ξεπερνά φυλές, θρησκείες και κοινωνικές τάξεις. Και, ασφαλώς, η πνευματική καλλιέργεια, η οποία εξυψώνει τον άνθρωπο και μπορεί έτσι να διαφεντέψει και να τιθασεύσει το αγρίμι που φωλιάζει μέσα μας.
ArtScript: 1821-2021 – επέτειος 200 χρόνων, πως θεωρείτε ότι πρέπει να τιμούμε την επανάσταση και τους ήρωες;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Αποδίδοντας πρωτίστως τα δίκαια στους απλούς αγωνιστές, οι οποίοι και σήκωσαν το μεγάλο βάρος της επανάστασης. Αυτούς, δηλαδή, που προσπαθεί να αναδείξει και το μυθιστόρημά μου. Ήταν βοσκοί, αγρότες, κτίστες, αγωγιάτες, τεχνίτες και ούτω καθεξής. Έδωσαν τα πάντα στον αγώνα και όμως ο ρόλος τους έμεινε στην αφάνεια. Χωρίς εκείνους η επανάσταση δε θα πετύχαινε. Να μιλήσουμε γι’ αυτούς και να κατανοήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πορεύτηκαν στον αγώνα, να δούμε τις αγωνίες τους, τα διλήμματά τους, τους φόβους τους, τις ανάγκες τους, την πρόσληψη που είχαν για τον κόσμο και τόσα άλλα. Να μιλήσουμε και για τα κακά και τα στραβά, ξεφεύγοντας από το στερεότυπο ο «καλός» Έλληνας και ο «κακός» Τούρκος. Να απλωθούν οι γνώσεις μας προς κάθε κατεύθυνση με διαλέξεις, συζητήσεις, αναγνώσματα, θεατρικές παραστάσεις ή και ταινίες που σέβονται την αλήθεια και υπηρετούν όσα προανέφερα. Να δούμε το μεγαλείο της επανάστασης του Εικοσιένα και μέσα από τα στραβά και τα ανάποδα, να διδαχτούμε από τα λάθη και τα στραβοπατήματα. Κι η μεγαλύτερη τιμή είναι να μην τους λησμονάμε, όχι να τους θυμόμαστε μόνο στις εθνικές εορτές. Και θα είναι ακόμη μεγαλύτερη η τιμή εάν πασχίζουμε, παίρνοντας παράδειγμα από εκείνους, να κάνουμε κάτι για την πατρίδα μας. Να ανακαλύψουμε τις αρετές του πατριωτισμού κι όχι να μας πατά από τη μια ο εθνομηδενισμός και από την άλλη ο ακραίος εθνικισμός που ποντάρει στο μίσος για τις πατρίδες ή τις θρησκείες των άλλων λαών και στη στείρα φυλετική ομοιογένεια.
ArtScript: Πότε να περιμένουμε το επόμενο βιβλίο σας; Θα θέλατε να μας αποκαλύψετε κάποια πράγματα για την υπόθεση του;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ: Είναι πολύ νωρίς ακόμη. Ερευνώ και μοχθώ με στόχο να κυκλοφορήσει νέο μου μυθιστόρημα το 2023. Έτσι πολύ αόριστα θα έλεγα ότι με απασχολούν όσα μας δένουν σε μια ομάδα, σε μια φυλή, σε μια θρησκεία, σε ένα κράτος… και ο χώρος ο οποίος φαίνεται να είναι ιδανικός για να υποστηρίξει τη θεματολογία μου, ως υπόστρωμα στη μυθοπλασία, βρίσκεται κάπου στα βόρεια.
Διαβάστε επίσης:
