Φιλομήλα Λαπατά

«Η Κάθαρση» είναι το μυθιστόρημα που ολοκληρώνει την τριλογία «Οι Κόρες της Ελλάδας». Με αφορμή την κυκλοφορία του από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τη συγγραφέα Φιλομήλα Λαπατά. Πόση έρευνα απαιτεί ένα ιστορικό μυθιστόρημα; Έχει δικαίωμα ο συγγραφέας να αλλοιώσει την πραγματικότητα στο βωμό της μυθοπλασίας; Ποια η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα 200 χρόνια από την απελευθέρωση του γένους; Αυτά είναι κάποια από τα θέματα που συζητήσαμε στη συνέντευξη που ακολουθεί.

ArtScript: Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα είδος που με έχει προβληματίσει ιδιαίτερα. Έχει το δικαίωμα ο συγγραφέας να αλλοιώνει την ιστορία των χαρακτήρων του, όταν αναφέρεται σε πραγματικά πρόσωπα, βάσει της πλοκής στην υπόθεσή του;

Φιλομήλα Λαπατά: Πιστεύω πως όχι, δεν έχουμε το δικαίωμα, ειδικά όταν τα πρόσωπα υπήρξαν στη ζωή κάποτε, όταν αυτά τα πρόσωπα είναι πραγματικά. Τουλάχιστον, εγώ προσωπικά δεν το κάνω ποτέ στα ιστορικά μυθιστορήματά μου. Παίρνω τις ιστορίες που μου εμπιστεύονται και προσπαθώ με κάθε τρόπο να πλησιάσω τον χαρακτήρα των προσώπων, αλλά και το ιστορικό πλαίσιο της εποχής μέσα στην οποία έζησαν, δίχως να τις αλλάζω. Είναι το στοίχημα που βάζω πάντα με τον εαυτό μου κατά τη διάρκεια της συγγραφής: Να πλησιάσω όσο περισσότερο μπορώ την αλήθεια.

ArtScript: Είναι το ιστορικό μυθιστόρημα ένα μέσο για τον συγγραφέα να αναφέρει ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, τα οποία δεν είναι ευρέως γνωστά;

Φιλομήλα Λαπατά: Βεβαίως. Παρότι τα ιστορικά βιβλία μου δεν είναι διδακτικά, προσωπικά ο σκοπός μου είναι να καταγράψω το πολιτιστικό, ηθογραφικό, πολιτειακό και κοινωνικό στοιχείο (στην προκειμένη περίπτωση στα τρία βιβλία της σειράς ΟΙ ΚΟΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ) της Αθήνας και της Ελλάδας γενικότερα, μέσα από την καθημερινή ζωή των Αθηναίων. Αυτές τις λεπτομέρειες δεν τις μαθαίνουμε στο σχολείο. Είναι αποτέλεσμα από μέρους μου μεγάλης και εκτενούς έρευνας στην ιστορία της Ελλάδας, της Αθήνας και των κατοίκων της.

ArtScript: Οι αδελφές Κώνστα αγωνίστηκαν για την ισότητα των δύο φύλων. Νιώθετε ότι 150 χρόνια μετά από τους αγώνες των τριών γυναικών, και παρά τα όποια βήματα μπορεί να έχουν γίνει, τα δύο φύλα είναι ουσιαστικά ισότιμα και έχουν τις ίδιες ευκαιρίες;

Φιλομήλα Λαπατά: Παρότι έχουν περάσει 200 χρόνια από την Παλιγγενεσία και έχει συμβεί… κοσμογονία, θα έλεγα, κατά τη γνώμη μου και κατά τις έρευνές μου, τα δυο φύλα δεν είναι ακόμα εντελώς ισότιμα. Θέλει δουλειά και παιδεία από την πρώτη μας οικογένεια, τους γονείς μας δηλαδή.

ArtScript: Οι αδελφές Κώνστα ήταν οραματίστριες, στην εποχή τους σίγουρα θα κακοχαρακτηρίστηκαν και θα θεωρήθηκαν γραφικές. Ήταν ο φόβος απέναντι στην πάλη τους ή απλώς οι υπόλοιπες γυναίκες δέχονταν τα πράγματα ως είχαν, ήταν αδαείς και αδιάφορες;

Φιλομήλα Λαπατά: Δυστυχώς, οι ζωές των γυναικών εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ατομικές. Ήταν σημαδεμένες από την εποχή. Εντελώς περιορισμένες. Οι γυναίκες δέχονταν το καθεστώς ως είχε. Γιατί το να αλλάξει κάποιος το κατεστημένο, ήθελε κότσια, επιμονή και υπομονή. Ακόμα και το 1880 μέχρι το 1900 δεν επιτρεπόταν να κυκλοφορούν στους δρόμους μόνες τους, αλλά πάντα συνοδευόμενες από έναν άντρα της οικογένειας. Ειδικά οι νέες γυναίκες έπρεπε να συνοδεύονται ή από μία άλλη γυναίκα μεγαλύτερη των 35 ετών, ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους. Οι αδελφές Κώνστα, υπήρξαν στην πραγματικότητα (αλλαγμένα τα ονόματά τους). Ήταν οι μόνες γυναίκες οι οποίες ελάμβαναν μέρος σε όλα τα συλλαλητήρια από το 1865 και μετά. Ήταν δασκάλες, πολιτικοποιημένες, ανύπαντρες, και αποφασισμένες να διεκδικήσουν τη θέση τους στον κόσμο. Τις περισσότερες φορές κατέληγαν στη φυλακή του Μεντρεσέ. Δυστυχώς, δεν πρόλαβαν να ζήσουν μέχρι την εποχή της πρώτης Ελληνίδας, δηλωμένης φεμινίστριας, της Καλιρρόης Παρρέν, για να δικαιωθούν οι αγώνες τους.

ArtScript: Σε παλαιότερη συνέντευξη σας είχατε πει: «Δυστυχώς βρήκα συγκλονιστικές ομοιότητες ανάμεσα στις δυο εποχές. Η παθογένεια του Έλληνα καλά κρατεί. Ο Έλληνας διάλεγε και ακόμα διαλέγει να παίξει τον ρόλο του θύματος. Πάντα κάποιος άλλος φταίει για τα πάθη του. Ως λαός δεν μάθαμε από τα λάθη μας».Ο ελληνικός λαός δεν έχει ωριμάσει μέσα στα 200 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την επανάσταση του γένους; Πού θωρείτε ότι οφείλεται η έλλειψη αυτογνωσίας και η διάθεσή του να ρίχνει αλλού τις ευθύνες;

Φιλομήλα Λαπατά: Το να μην αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας και να νιώθουμε πως είμαστε θύματα και πάντα να φταίει κάποιος άλλος για τα… βάσανά μας και ποτέ εμείς, είναι παθογένεια του Έλληνα. Η μεγαλύτερη, η ισχυρότερη και η πιο καταστροφική. Έχει περάσει πια στο κύτταρό μας. Οι ρίζες βρίσκονται στα 400 χρόνια τουρκικού ζυγού και ήταν θέμα επιβίωσης εκείνη την εποχή. Κατανοητό. Κατόπιν βολευτήκαμε και στην πορεία γίναμε ευθυνόφοβοι. Θέλει μεγάλη αυτογνωσία το θέμα και πάντα αρχίζει από την πρώτη μας οικογένεια.

ArtScript: «Κατανοήσαμε ότι κανείς δεν μπορεί να σώσει κάποιον ο οποίος δε θέλει ο ίδιος να σωθεί». Πόσο μερίδιο έχει κάποιος που πήρε τη ζωή του λάθος; Είναι τα πάντα αποκλειστικά ατομική ευθύνη, ή παίζουν ρόλο και οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει και πρέπει να δράσει;

Φιλομήλα Λαπατά: Πιστεύω ότι η ζωή δεν ελέγχεται. Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες αλλάζουν συνέχεια. Άσχημα γεγονότα συμβαίνουν σε όλους μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας, αλλά και καθημερινά. Δεν μπορώ να ελέγξω απόλυτα τη ζωή μου, (αρρωσταίνω, με πατάει ένα αυτοκίνητο, γίνεται σεισμός κλπ.), μπορώ, όμως, να ελέγξω τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσω σε κάθε πρόκληση. Αυτό είναι στο χέρι μου. Και είναι η μόνη ελευθερία που έχω. Είναι θέμα επιλογών και συνεπειών. Εκεί βρίσκεται όλη η ουσία. Αν μπορούμε να το καταλάβουμε αυτό, θα γλιτώσουμε πολύ δάκρυ. Γιατί πιστεύουμε πως ό,τι συμβαίνει γύρω μας, στο ευρύτερο τοπίο, στην πολιτική αρένα, δεν πηγάζει από εμάς. Σαν να μας έπεσε από τον ουρανό. Ακόμα και τους πολιτικούς μας σαν να μην τους επιλέγουμε εμείς και μπορούμε συνέχεια να παραπονιόμαστε γι’ αυτά που πράττουν ή δεν πράττουν. Προσωπικά πιστεύω πως ό,τι συμβαίνει μέσα στην οικογένειά μας, καθρεφτίζεται στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο.

ArtScript: Στην κάθε αράδα του βιβλίου σας είναι διάχυτη η έρευνα που έχει γίνει για να γραφτούν «Οι κόρες της Ελλάδας», πόσος χρόνος ‘‘ξοδεύτηκε’’ στην έρευνα ώστε να γραφτεί «Η Κάθαρση»; Ήταν η έρευνα ο λόγος που μεσολάβησαν έξι χρόνια από την κυκλοφορία του μυθιστορήματος «Ο Διχασμός»;

Φιλομήλα Λαπατά: Όλη η σειρά ΟΙ ΚΟΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (Εκδόσεις Ψυχογιός) είναι αποτέλεσμα μεγάλης και μακρόχρονης ιστορικής έρευνας σε βάθος και παίρνει πολύ χρόνο για να ολοκληρωθεί. Μελετώ ιστορικά βιβλία για την εποχή που με ενδιαφέρει (πλήρη βιβλιογραφία δίνω στο τέλος του κάθε βιβλίου). Επισκέπτομαι όλα τα μέρη στα οποία αναφέρομαι. Συμβουλεύομαι ιστορικά συμβολαιογραφικά αρχεία. Παίρνω συνεντεύξεις από παλαιές αθηναϊκές οικογένειες. Μελετώ εφημερίδες της εποχής και αγγελίες. Μελετώ φωτογραφίες της εποχής για να περιγράψω κάποια μέρη που με ενδιαφέρουν. Το τρίτο μυθιστόρημα η ΚΑΘΑΡΣΗ της σειράς, άργησε, είναι αλήθεια. Είναι γιατί πέρασα τα τρία χρόνια του COVID κλεισμένη στο σπίτι και δεν μπορούσα να κυκλοφορήσω ελεύθερα για τις έρευνές μου, απέκτησα και δυο εγγόνια, οπότε άλλαξαν οι προτεραιότητές μου. Όμως, τέλος καλό, όλα καλά, κατά τη σοφία του λαού μας.

ArtScript: Είχατε πει σε παλιότερη συνέντευξή σας επίσης, «Εμπνέομαι από την ίδια τη ζωή. Από τις ιστορίες που μου εμπιστεύονται οι βιβλιόφιλοι αναγνώστες μου. Είναι συναρπαστικές». Είναι η Τριλογία «Οι Κόρες της Ελλάδας», εμπνευσμένη από πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα;

Φιλομήλα Λαπατά: Βεβαίως, υπάρχουν πολλές αληθινές ιστορίες ανακυκλωμένες και με αλλαγμένα ονόματα. Πολλά από τα πρόσωπα, στα οποία αναφέρομαι και κάνουν την παρουσία τους και στα τρία βιβλία της σειράς, έχουν υπάρξει στο παρελθόν στην Αθήνα και έχουν σημαδέψει με τις ζωές τους την ιστορία και την ταυτότητα της πόλης.

ArtScript: Η Φιλομήλα έχει ελεύθερο χρόνο κι αν ναι, πώς προτιμάει να τον περνάει;

Φιλομήλα Λαπατά: Δεν έχω όσο χρόνο θα ήθελα. Πάντα μελετώ ιστορικά βιβλία για το επόμενο συγγραφικό μου ταξίδι, και έχω και δυο εγγόνια, στη ζωή των οποίων είμαι ενεργά παρούσα. Έχω ανάγκη από περισσότερες ώρες το 24ωρο! Είμαι ακόρεστη αναγνώστρια. Λατρεύω τον κινηματογράφο και το θέατρο.

ArtScript: Γράφετε κάτι αυτή την περίοδο και αν ναι, θα θέλατε να το μοιραστείτε μαζί μας;

Φιλομήλα Λαπατά: Βρίσκομαι σε συγγραφική παύση. Απολαμβάνω την εκδοτική πορεία της ΚΑΘΑΡΣΗΣ. Βέβαια, έχω κάποιες ιδέες για το επόμενο βιβλίο, αλλά δεν μπορώ να τις αποκαλύψω ακόμη.

Σας ευχαριστώ για τις πρωτότυπες και ωραίες ερωτήσεις σας.

Φιλομήλα Λαπατά

Διαβάστε επίσης: