Φανή Κεχαγιά

Όταν διάβασα τον τίτλο από το πρώτο παιδικό βιβλίο της Φανής Κεχαγιά «Τα φυγοπούλια», μην αφήνοντας μου κανένα περιθώριο αμφισβήτησης όσον αφορά το περιεχομένου του, σκέφτηκα ότι «αυτή την ιστορία θέλω να τη διαβάσω». Πως μπορείς να μιλήσεις στα παιδιά, για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όσο είναι η προσφυγιά; Πόσα μπορούν να κατανοήσουν εκείνα τόσο από τα λεγόμενα μας όσο και από το γενικότερο περιβάλλον; Διάβασα το βιβλίο, στο οποίο έχει συμβάλει με την όμορφη εικονογράφηση της η Ναταλία Καπατσούλια και αποφάσισα να θέσω τις δικές μου ερωτήσεις στη συγγραφέα, η οποία πέρα από το συγγραφικό της έργο (θεατρικά έργα, το πρώτο της μυθιστόρημα καθώς και το δεύτερο το οποίο οδεύει προς έκδοση, και φυσικά το παιδικό της βιβλίο) είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έθεσα λοιπόν τις ερωτήσεις μου και η κυρία Κεχαγιά απάντησε με ειλικρίνεια και ευγένεια.     

ArtScript: Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς, ένα σύντομο βιογραφικό.

Φανή Κεχαγιά: Ζω στις Σέρρες κι εργάζομαι ως φιλόλογος στη Δημόσια Εκπαίδευση. Η συγγραφή, μεγάλος έρωτας, αγάπη και η επιμέλεια κειμένων. Σπούδασα Ιστορία-Αρχαιολογία στο ΑΠΘ και Δημιουργική Γραφή στο Παν.Δυ.Μα. Διηγήματα, άρθρα και ποιήματά μου υπάρχουν σε συλλογικές εκδόσεις και λογοτεχνικά περιοδικά. Το 2018 ανέβηκε το θεατρικό μου Φόνος στο Λάρισα Εξπρές και το καλοκαίρι του 2020 το θεατρικό μου Lysistrati.gr, και τα δύο από ερασιτεχνικές ομάδες. Το 2018 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Έξη το μυθιστόρημά μου Ήθελα μόνο να με αγαπήσεις και τον Μάιο του 2021 από τις Εκδόσεις Ψυχογιός το πρώτο μου παιδικό βιβλίο, το παραμύθι Τα φυγοπούλια, που αφορά τα παιδιά-πρόσφυγες.

ArtScript: «Τα φυγοπούλια» είναι το πρώτο σας παιδικό βιβλίο, πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό.

Φανή Κεχαγιά: Κατ’ αρχάς, θέλω να ευχαριστήσω την κυρία Δομινίκη Σάνδη, υπεύθυνη της Παιδικής Λογοτεχνίας των Εκδόσεων Ψυχογιός, που αγάπησε τα Φυγοπούλια. Πρόκειται για ένα παραμύθι που απευθύνεται πρωτίστως σε παιδιά ηλικίας πέντε με έξι ετών, αλλά δευτερευόντως και σε μεγαλύτερα παιδιά, καθώς και σε γονείς και εκπαιδευτικούς που θέλουν να μιλήσουν για τα παιδιά-πρόσφυγες με τρόπο τρυφερό, που απέχει από τον διδακτισμό. Ο τίτλος Τα φυγοπούλια παραπέμπει, φυσικά, στα προσφυγόπουλα, χτίζοντας ένα λογοπαίγνιο με το οποίο «παίζει» αναδεικνύοντάς το με τρόπο μοναδικό η ευρηματική εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια.

Η υπόθεση χτίζεται πάνω στον διάλογο της μαμάς με τον μικρό που επιστρέφει το μεσημέρι από το σχολείο και αποκαλύπτει πως στην τάξη του ήρθαν καινούργια αποδημητικά πουλιά. Τα λένε «φυγοπούλια» και, παρότι μιλάνε άλλη γλώσσα, φαίνεται πως έχουν παράξενες ιστορίες να πουν. Η μαμά, που δεν γνώρισε ποτέ της αποδημητικά πουλιά, ενθουσιάζεται, αλλά έχει και πολλές απορίες. Απορίες, βέβαια, έχει και ο μικρός…

ArtScript: Πόσο εποικοδομητικός μπορεί να είναι ο διάλογος για τα παιδιά;

Φανή Κεχαγιά:Τα παιδιά είναι εξαιρετικά επινοητικά και ανακαλύπτουν διαρκώς τρόπους να μας καταπλήσσουν εμάς τους ενήλικες. Με την αφέλεια της αθωότητάς τους και με τη δημιουργική δύναμη της φαντασίας τους, συχνά σε μία κουβέντα μάς αποστομώνουν επιδεικνύοντας συγκλονιστική διορατικότητα και αντίληψη. Επομένως, ο διάλογος μπορεί να γίνει ένα εποικοδομητικό εκπαιδευτικό εργαλείο για τα παιδιά, αλλά ακόμη εποικοδομητικότερος μπορεί να είναι ο διάλογος με τα παιδιά!

ArtScript: Ποιος ήταν ο λόγος που διαλέξατε τη φόρμα του διαλόγου για να γράψετε την ιστορία σας;

Φανή Κεχαγιά: Όποιος έρχεται σε επαφή με παιδιά, νομίζω πως εύκολα διαπιστώνει ότι έχουν μεγάλη ανάγκη να μιλάνε. Ακόμη περισσότερο λαχταρούν να τα ακούμε και να τους δίνουμε σημασία. Αγαπούν να ρωτούν κι ενθουσιάζονται όταν οι ενήλικες τα συμπεριλαμβάνουν στις συζητήσεις τους και τα αντιμετωπίζουν ως ισότιμα.

Επιπλέον, ο διάλογος, η καθημερινή κουβέντα μεταξύ ενός γονιού και του παιδιού του είναι ο φυσικός τρόπος επαφής μέσα από την οποία, δεδομένου του ισχυρού δεσμού οικειότητας και εμπιστοσύνης που εκ προοιμίου υπάρχει, μπορούν να εκφραστούν απλές αλήθειες αβίαστα, με ζεστασιά και αμεσότητα. Συνεπώς, για ένα τόσο ευαίσθητο ζήτημα όπως η μετανάστευση και τα μικρά προσφυγόπουλα, ποια θα ήταν η πιο φυσική -ίσως ακόμη και η πιο «ακίνδυνη»- φόρμα για να πει κανείς ανώδυνα τα πράγματα με το όνομά τους, αν όχι αυτή του ζωντανού διαλόγου;

ArtScript: Έχετε γράψει θεατρικά έργα, διηγήματα, ποιήματα, άρθρα και κριτικές. Γράφοντας «Τα φυγοπούλια» νιώσατε ότι είχε διαφορετικές απαιτήσεις και ίσως μεγαλύτερες ευθύνες για τον δημιουργό;

Φανή Κεχαγιά: Αναμφίβολα! Όταν απευθύνεσαι σε ενήλικες, διαθέτεις την ευχέρεια να γίνεις σκληρός και κυνικός, έχεις στη φαρέτρα σου ποικίλα όπλα, όπως τη συνυποδήλωση και τη μετωνυμία, το χιούμορ ή την ειρωνεία, μπορείς να χρησιμοποιήσεις λεξιλόγιο απαιτητικό, ιδιωματισμούς, σύμβολα. Όταν, όμως, απευθύνεσαι σε μικρά παιδιά και, πάνω απ’ όλα, όταν θέλεις να μιλήσεις για παιδιά, όπως συμβαίνει στα Φυγοπούλια, είσαι υποχρεωμένος όλα αυτά να τα πετάξεις στην άκρη.Τα παιδιά έχουν μοναδική συναισθηματική ευφυΐα, γι’ αυτό οφείλεις κυρίως να είσαι ξεκάθαρος και ειλικρινής, επινοητικός, αλλά προπάντων απλός και άμεσος. Στην ουσία, πρέπει με κάποιον τρόπο να ξαναγίνεις παιδί και να θυμηθείς τι ήταν αυτό που «μιλούσε» περισσότερο στην καρδιά σου.

ArtScript: Είστε φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το μεταναστευτικό αποτελεί πλέον για την Ελλάδα ένα μακροχρόνιο ζήτημα. Πως αντιμετωπίζουν οι μαθητές σας το όλο θέμα; Προς τα πού νιώθετε ότι γέρνει η πλάστιγγα;

Φανή Κεχαγιά: Το μεταναστευτικό και η προσφυγική κρίση που δεν εκτονώνεται αφορούν σαφώς τη χώρα μας, αλλά είναι και ζήτημα οικουμενικό που σχετίζεται ευρύτερα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δηλαδή, οι πρόσφυγες και η αντιμετώπισή τους είναι μεν ζήτημα πολιτικό της κάθε χώρας, αλλά στη βάση του αποτελεί υπόθεση που χρήζει καθολικής ανθρωπιστικής θεώρησης.

Είμαι εκπαιδευτικός σε λύκειο, οπότε έχω τη δυνατότητα -και το χρέος- μέσα από τα μαθήματα που διδάσκω (Έκθεση, Λογοτεχνία, Ιστορία), να κάνω με τους μαθητές μου για όλα τα παραπάνω ανοιχτό διάλογο. Οι έφηβοι, όπως και τα μικρά παιδιά που ανέφερα πιο πριν, έχουν ανάγκη να μιλούν, να εκτονώνουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους στη συζήτηση, και το μεταναστευτικό τους απασχολεί ιδιαίτερα. Εφόσον, όμως, μιλάμε για παιδιά που βρίσκονται σε ηλικία που πασχίζουν να συλλάβουν την πολυπλοκότητα του κόσμου στον οποίο άμεσα θα κληθούν να ενσωματωθούν ως αυτόνομα μέλη, μπορείτε να κατανοήσετε πως ο τρόπος που αντιμετωπίζουν το ζήτημα -όπως και κάθε ζήτημα-δεν είναι ούτε ενιαίος ούτε κατασταλαγμένος. Έχουν ερωτηματικά, αντιτάσσουν σκεπτικισμό κι ενίοτε καχυποψία στα γεγονότα, στον τρόπο με τον οποίο αυτά προβάλλονται από τα ΜΜΕ και στην αντιμετώπισή τους από τις ηγεσίες, θέτουν προβληματισμούς, γίνονται συναισθηματικά, κάποτε ακόμη κι εριστικά ή σκληρά… Το μόνο που απομένει σ’ εμάς τους εκπαιδευτικούς είναι να στεκόμαστε δίπλα τους με ειλικρίνεια και, όσο γίνεται, να φωτίζουμε τον δρόμο τους προς την ενσυναίσθηση, την αποδοχή του διαφορετικού και την αλληλεγγύη. 

ArtScript: Το χρέος των εκπαιδευτικών απέναντι στους μαθητές τους είναι να εκπαιδεύσουν ή και να τους διαπαιδαγωγήσουν; Πόση ελευθερία έχουν οι καθηγητές από το εκπαιδευτικό σύστημα στο να διαπαιδαγωγήσουν;

Φανή Κεχαγιά: Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θέλει να είναι λειτουργικό και βιώσιμο, αναπόφευκτα δομείται πάνω σε άξονες και περιορισμούς που έχουν να κάνουν με ζητήματα πρακτικά. Από την άλλη, η σχέση του εκπαιδευτικού με τον μαθητή είναι -ή, έστω, πρέπει να είναι- πρωτίστως σχέση εμπιστοσύνης. Και η εμπιστοσύνη δεν χτίζεται με πρεπολογίες και διδακτισμό, αλλά με αμοιβαίο σεβασμό και ειλικρίνεια. Επομένως, ο καθηγητής καλείται να βρίσκει και να επινοεί εύσχημους τρόπους να υπερβαίνει τους όποιους περιορισμούς και να γεφυρώνει την εκπαίδευση με τη διαπαιδαγώγηση, πάντα προς όφελος του μαθητή.

ArtScript: «Και τελικά βρήκαν φωλιές εδώ; Σε εμάς;» ρωτάει η μητέρα τον γιό της, στην ιστορία σας. Πως υποδέχεται η Ελλάδα τους μετανάστες και τους πρόσφυγες;

Φανή Κεχαγιά: Μεγάλη συζήτηση για ένα ακανθώδες, σύνθετο ζήτημα, η καυτή πατάτα του μεταναστευτικού και της προσφυγικής κρίσης βρίσκεται στα χέρια μας. Η Ελλάδα, θέλοντας και μη, βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, από τη μία η αλλοπρόσαλλη Τουρκία, από την άλλη η απαιτητική Ευρώπη, κι αυτό εν καιρώ εσωτερικής οικονομικής δυσπραγίας και ερίδων, επιδημίας, διεθνών πιέσεων και πολιτικών μεταβολών. Θα αρκεστώ να πω πως η Ελλάδα, αναλόγως των μέσων που διαθέτει και δεδομένων των συνθηκών και της ιστορικής συγκυρίας, έχει μεν μακρύ δρόμο ακόμη στο εν λόγω ζήτημα, αλλά φρονώ πως η συμπονετική και φιλόξενη φύση του Έλληνα θα μας βοηθήσει να υπερβούμε τις δυσκολίες και, πάνω απ’ όλα, να αντέξουμε.

ArtScript: Ποια είναι η δικιά σας αγαπημένη ιστορία;

Φανή Κεχαγιά: Δύο είναι οι διαχρονικά και σταθερά αγαπημένες ιστορίες, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.

ArtScript: Ποιο θα είναι το επόμενο λογοτεχνικό σας βήμα; 

Φανή Κεχαγιά: Ένα μυθιστόρημα που ολοκληρώθηκε στον εγκλεισμό της πρώτης καραντίνας οδεύει προς έκδοση, μία συλλογή διηγημάτων είναι στα σκαριά, ένα καινούργιο παραμύθι σκαρώνεται οσονούπω...