Ελένη Σβορώνου

Με αφορμή το βιβλίο της «Το ελιξίριο της ζωής και η μέρα των νεκρών» της σειράς «Κατάσκοποι της Γεωγραφίας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, η συγγραφέας Ελένη Σβορώνου απαντάει στις ερωτήσεις μας. Μας μιλάει για την τεχνολογία και πως επηρεάζει τα παιδιά στις μέρες μας. Για το πόσο σημαντική είναι η ομάδα και πόσα προσφέρει στο άτομο αλλά και για μια νέα μορφή βιβλίου, που βασίζεται στην εικόνα και όχι στο κείμενο.

ArtScript: Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς, ένα σύντομο βιογραφικό.

Ελένη Σβορώνου: Παιχνίδι, βιβλίο, μουσείο, πόλη, φύση, παιδιά, περιέργεια, γραφή, ανάγνωση και πάλι από την αρχή! Να το βιογραφικό μου!

Σπούδασα Ιστορία και Αρχαιολογία στη Θεσσαλονίκη επειδή αγαπούσα τις αρχαίες πέτρες, τα μουσεία και τα τέχνεργα των ανθρώπων άλλων εποχών. Συνέχισα τις σπουδές μου στη Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονομίας, όπου έμαθα ότι φύση και πολιτισμός είναι αλληλένδετα. Κάπως έτσι συνέδεσα τον βίο μου με μια μεγάλη περιβαλλοντική οργάνωση, το WWF, και την παιδαγωγική της φύσης. Κι ύστερα ήρθε η Παιδαγωγική, γενικότερα. Η τέχνη της αφήγησης παντρεύτηκε με την αγάπη μου για τα βιβλία και γέννησαν ένα γραφόπουλο – λέξη μαθήτριας στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής, της την οφείλω! Τώρα είμαι ένα γραφόπουλο και εμψυχώτρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη φύση και τον πολιτισμό.

ArtScript: Ο Λέων, εκτός από πνεύμα ομαδικότητας, είχε και αντίληψη του χώρου. Μπορούν τα χαρίσματά μας να εξισορροπήσουν τα όποια μειονεκτήματά μας;

Ελένη Σβορώνου: Βεβαίως! Είμαστε όλοι φτιαγμένοι και από τα δύο –ταλέντα και ελλείμματα. Ο Howard Gardner μίλησε για πολλά είδη–οκτώ– ευφυΐας. Άλλοι ερευνητές μετρούν περισσότερα είδη νοημοσύνης! Κανείς δεν μπορεί να τις έχει όλες!Τα χαρίσματά μας αλλά και η ομάδα εξισορροπούν τα μειονεκτήματά μας. Η ομάδα είναι πάντα πιο έξυπνη από το άτομο. Έχει περισσότερα ταλέντα, κλίσεις, χαρίσματα και ευφυΐες. Γι’ αυτό και ο Λέων δεν δουλεύει μόνος του. Συνεργάζεται, σταδιακά, με τον φίλο του και την αδελφή του.

ArtScript: Ο μικρός Κατάσκοπος μέσω του πορτο-μπλαμπλά είχε την ενθάρρυνση των συνομήλικων φίλων του. Πόσο σημαντική ήταν αυτή, ώστε να φτάσει στη λύση του μυστηρίου;

Ελένη Σβορώνου: Αυτό αγάπησα πολύ στη σειρά Κατάσκοποι της Γεωγραφίας: η ομάδα. Η συγκεκριμένη εφαρμογή που χρησιμοποιούν οι ήρωες μας δείχνει πώς η οθόνη, το κινητό, το app, οι πάσης φύσεως ψηφιακές τεχνολογίες τέλος πάντων, μπορεί να λειτουργήσουν θετικά, ως fora αλληλοϋποστήριξης. Ο Λέων και οι φίλοι του είναι μικροί εξερευνητές του πλανήτη μας που επικοινωνούν και αλληλοϋποστηρίζονται με ουσιαστικό… μπλαμπλά! Μόνοι στον κόσμο; Ποτέ; Κατάσκοποι ενωμένοι, ποτέ νικημένοι!

ArtScript: Γιατί επιλέξατε το Μεξικό, ώστε να εξελιχθεί η ιστορία σας;

Ελένη Σβορώνου: Γιατί ενώνει θαυμάσια τη ζωή με τον θάνατο! Είναι η χώρα που γιορτάζει τους νεκρούς της με ένα ξέφρενο γλέντι που είναι ταυτόχρονα και μια προσευχή γι’ αυτούς που πέρασαν στην άλλη όχθη. Μιλώ βέβαια για τη Μέρα των Νεκρών.

Είναι και η χώρα του αξολότλ, του σπάνιου και απειλούμενου αυτού αμφίβιου που κρύβει μυστικά και ελπίδες για την αναγεννητική ιατρική. Το αξολότλ μπορεί να ξαναφτιάξει τα ζωτικά του όργανα! Είναι κοντά στην αθανασία!

Τι άλλο θέλεις για να διαλέξεις το Μεξικό; Από κοντά και τα χρώματα, η Φρίντα Κάλο, οι προκολομβιανοί πολιτισμοί –οι Αζτέκοι και οι Μάγια–, η Επανάσταση, η μουσική, ο χορός, και άλλα πολλά όμορφα αλλά και δύσκολα. Δεν ήξερα τότε που το επέλεγα ότι το Μεξικό θα κινδύνευε να χάσει τον…κόλπο του – αναφέρομαι στην απειλή να μετονομαστεί ο Κόλπος του Μεξικού σε Κόλπο της Αμερικής.

ArtScript: Ένα παιδικό βιβλίο, πέρα από την ιστορία του, οφείλει να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα;

Ελένη Σβορώνου: Όχι. Μπορεί να είναι ένα βιβλίο για τέρψη! Όπως συμβαίνει και με τα βιβλία ενηλίκων. Άλλο βέβαια που μια καλή ιστορία ποτέ δεν είναι μόνο ένα πράγμα. Σε κάνει να νιώσεις χίλια δυο πράγματα. Αυτό δεν είναι «εκπαίδευση»; Το άνοιγμα της ψυχής, των αισθήσεων, του μυαλού.

ArtScript: Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να γραφτεί ένα βιβλίο για παιδιά;

Ελένη Σβορώνου: Ανάλογα με το πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι για τον συγγραφέα να συνδεθεί με την ιδιαίτερη εκείνη αντίληψη του κόσμου που έχει ένα παιδί. Όταν γίνει αυτή η σύνδεση, το αισθάνεσαι! Αλλιώς, ξέρεις ότι μιλάει ο δάσκαλος, ο γονιός, ο ενήλικας που θέλει να διδάξει, τέλος πάντων, και το ίδιο το κείμενό σου διαμαρτύρεται! Ευτυχώς τώρα πια ολοένα και περισσότεροι αναγνωρίζουν ότι η παιδική λογοτεχνία δεν είναι ένα κατώτερο είδος λογοτεχνίας. Αντίθετα, έχει εξελιχθεί σε μια πολυτροπική και πολυεπίπεδη μορφή τέχνης.

ArtScript: Η σημερινή γενιά παιδιών σε τι πιστεύετε διαφέρει από προηγούμενες και σε τι μοιάζει;

Ελένη Σβορώνου: Μοιάζει στα βασικά και διαχρονικά χαρακτηριστικά ενός παιδιού. Πλέον η Ψυχολογία και η Παιδαγωγική μας έχουν μάθει ότι το παιδί δεν είναι ένας ενήλικας σε μικρογραφία. Έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και ακολουθεί συγκεκριμένα εξελικτικά στάδια ώσπου να ενηλικιωθεί. Όλα τα παιδιά όλων των εποχών π.χ. μεγαλώνουν με το παιχνίδι.

Στον βαθμό όμως που αλλάζει η κοινωνία, αλλάζουν και τα παιδιά. Η τεράστια τομή που έφερε η τεχνολογία, το διαδίκτυο, δεν μπορεί παρά να αντανακλάται και στα παιδιά. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Κοιτάξτε τι γίνεται γύρω μας. Όλο αυτό έχει το αποτύπωμά του στα παιδιά. Έχει αλλάξει η οικογένεια, το περιβάλλον, ο τρόπος ζωής. Όλοι ζούμε σε πόλεις. Η ελευθερία κινήσεων που μπορεί να απολαύσει ένα παιδί έχει περιοριστεί δραστικά. Ο χρόνος που μπορεί να περάσει χωρίς την επιτήρηση ενός ενήλικα είναι μηδαμινός. Η καημένη η παιδική ηλικία «στεναχωριέται», δεν έχει χώρο να απλωθεί, να παίξει, να ρισκάρει, να λύσει τις διαφορές της, να γρατσουνίσει το γόνατό της, να πονέσει και να μάθει μακριά από το ανήσυχο βλέμμα μας! Κι έχει φορτωθεί άπειρα μαθήματα, υποχρεώσεις και άγχος. Από την άλλη είναι ευφυέστατη, με δεξιότητες και αντίληψη που κάνει την αντίστοιχη δική μας παιδική ηλικία να φαίνεται σαν «χαζό παιδί χαρά γεμάτο»! Κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις πάντα. Αυτό σημαίνει αλλαγή.

ArtScript: Βλέπουμε πως ο Λέων χρησιμοποιεί το κινητό τόσο για να επιτύχει με τον Πορτολάνο όσο και να επικοινωνεί με τους συνομηλίκους του. Πόσο ελκυστικό μπορεί να παραμείνει το βιβλίο σήμερα, ανάμεσα στα τεχνολογικά επιτεύγματα, που παρασύρουν με τον τρόπο τους τα παιδιά,ακόμα και τα ηλεκτρονικά βιβλία, σε σχέση με άλλες εφαρμογές;

Ελένη Σβορώνου: Είναι γνωστό ότι μετά την ηλικία των δέκα έντεκα ετών ένα παιδί δύσκολα θα διαλέξει ένα βιβλίο για να περάσει τον ολοένα και λιγότερο ελεύθερο χρόνο του. Εισβάλλει η οθόνη και η ταχύτατη εναλλαγή ερεθισμάτων που κάνει την ανάγνωση μιας ιστορίας, που θέλει χρόνο και άλλου είδους διεργασία του εγκεφάλου, λιγότερο ελκυστική. Γι’ αυτό κι έχουν αλλάξει και τα βιβλία που απευθύνονται σε αυτές τις ηλικίες τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη μορφή. Περιπέτεια με γρήγορη πλοκή, διακοπή της ροής του κειμένου με παρεμβολή σκίτσου, σχολίων, και άλλων ένθετων στοιχείων, εναλλαγή γραμματοσειράς και βέβαια η κυριαρχία του graphicnovel είναι ενδεικτικά των τάσεων. Προσπαθούμε να κρατήσουμε τους νεαρούς αναγνώστες κοντά στο βιβλίο λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των αυτοχθόνων του διαδικτύου! Μερικές φορές με εξαιρετικά αποτελέσματα. Υπάρχουν σειρές που λατρεύουν τα παιδιά, βιβλία που διαβάζονται και αγαπιούνται πολύ. Οι νέοι ενήλικες μάλιστα βρίσκουν τον δρόμο τους στο βιβλίο μέσω του BookΤok! Σημάδια των καιρών, ελπιδοφόρα, θα έλεγα.

Οι Κατάσκοποι της Γεωγραφίας, πάντως, οι ήρωες της σειράς, ξέρουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία, όχι να χρησιμοποιούνται από αυτήν. Είναι μια ελπιδοφόρα ιδέα: με έναν «πορτολάνο» στην τσέπη και με διαδικτυακούς φίλους παντού, εξερευνούν τον κόσμο. Αν μπορούν να χρησιμοποιήσουν έτσι την τεχνολογία, τότε τίποτα δεν τους εμποδίζει να παραμείνουν αναγνώστες!

ArtScript: Η εικονογράφηση πόσο σημαντική είναι για ένα παιδικό βιβλίο;

Ελένη Σβορώνου: Αρκεί να σκεφτούμε τη νέα τάση των «σιωπηλών βιβλίων», βιβλίων που δεν έχουν καθόλου κείμενο. Αφηγούνται ιστορίες με τις εικόνες μόνο, ιστορίες που μπορεί να διαβαστούν με πολλούς τρόπους.

Το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο έχει εξελιχθεί σε ένα αυτόνομο είδος τέχνης. Όχι μόνο η εικόνα αλλά και το στήσιμο της σελίδας, το δέσιμο, η «ταπετσαρία» και όλα όσα εννοούμε με τον όρο «περικείμενο» παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην αφήγηση. Δεν είναι διακοσμητικά. Η τεχνολογία έχει δώσει φτερά στο παιδικό εικονογραφημένο. Υπάρχουν λέσχες ανάγνωσης για ενήλικες που εστιάζουν στο παιδικό εικονογραφημένο! Πλήθος τέχνες («καλές» και εφαρμοσμένες) συναντιούνται στο εικονογραφημένο: εικαστικά, φωτογραφία, θέατρο, κινηματογράφος, graphicdesign…Νομίζω χρειαζόμαστε όλοι εκπαίδευση, «οπτικό εγγραμματισμό» για να εκτιμήσουμε πληρέστερα τις εναλλακτικές και ανατρεπτικές εκδοχές του κόσμου που προτείνουν τα καλά εικονογραφημένα, αλλά και για να υποψιαστούμε την ένδεια, τη ρηχότητα και το κλειστό νόημα στα κακά βιβλία του είδους.

ArtScript: Γράφετε κάτι καινούργιο; Κι αν ναι, θα θέλατε να το μοιραστείτε μαζί μας;

Ελένη Σβορώνου: Μία λέξη μόνο θα πω και θα το καταλάβετε: Πορτογαλία!