Δημήτρης Ψαθόπουλος
Στο μυθιστόρημά του «Άγνωστες Λέξεις» το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κέδρος» ο συγγραφέας Δημήτρης Ψαθόπουλος, καταπιάνεται με ένα ιστορικό γεγονός, από τα πιο μελανά της μεταπολεμικής ιστορίας μας, όπως το χαρακτηρίζει και ο ίδιος και δεν είναι άλλο από τη δολοφονία του Αμερικάνου δημοσιογράφου Τζωρτζ Πολκ. Είχαμε τη χαρά και την τύχη να μιλήσουμε μαζί του για το μυθιστόρημα του, την ιστορία αλλά και για το τι σημαίνει να είναι ανεξάρτητο ένα κράτος και ένας πολίτης. Περισσότερα στη συνέντευξη που ακολουθεί.
ArtScript: Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς, ένα σύντομο βιογραφικό.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: «Γεννήθηκα και ζω στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασα Φαρμακευτική στο ΑΠΘ και αργότερα Δημιουργική Γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Έχω έναν γιο, τον Ιωάννη, που σπουδάζει logistics στο Διεθνές Πανεπιστήμιο. Το 2014 το έργο μου Άγνωστες Λέξεις στη θεατρική του μορφή βραβεύτηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Έκτοτε κυκλοφόρησαν δύο μυθιστορήματά μου από τον Κέδρο: Ένα βιολί στο χρώμα του πάγου (2020) και οι Άγνωστες Λέξεις (2025).»
ArtScript: Πώς περνάει τον ελεύθερο χρόνο του ο Δημήτρης Ψαθόπουλος; Διαβάζει και αν ναι, τι βιβλία προτιμάει;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Μου αρέσει να βλέπω ταινίες και να πηγαίνω σε θεατρικές παραστάσεις. Παίζω BRIDGE, αν και ακόμα είμαι μακριά από το επίπεδο που θα ήθελα. Κολυμπάω όλο τον χρόνο, χειμώνα – καλοκαίρι, και βασανίζω το σαξόφωνό μου, με μοναδικό ακροατή τη γάτα μου — η οποία, ομολογουμένως, με αντέχει με το ζόρι. Τελευταία μπλέχτηκα και με το padel, αλλά εκεί ο γιος μου προχωράει με τέτοια ταχύτητα που φοβάμαι πως σύντομα δεν θα καταδέχεται να παίξει μαζί μου. Διαβάζω πολύ. Άλλοτε για να χαλαρώσω, άλλοτε για να βασανιστώ μέχρι να βρω το κουράγιο να γράψω τα δικά μου κείμενα. Προτιμώ τα βιβλία που βασίζονται σε ιστορικά γεγονότα, τα αστυνομικά και κάποια θεατρικά έργα, κλασικά ή σύγχρονα. Αγκαλιάζω οτιδήποτε μου φαίνεται συναρπαστικό, κεντρίζει το μυαλό μου και με βοηθάει να βελτιώνομαι, είτε ως συγγραφέας είτε ως άνθρωπος»
ArtScript: 76 χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου, πόσο ανεξάρτητη είναι η Ελλάδα από τους εξωτερικούς παράγοντες και τις ξένες δυνάμεις; Τι σημαίνει για εσάς να είναι ανεξάρτητη μια χώρα, ένας άνθρωπος και ένας επαγγελματίας;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: «Στη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού κράτους, δυστυχώς, δεν υπήρξε ποτέ πραγματική απαλλαγή από τους προστάτες και τους επιτηρητές του. Το χειρότερο είναι πως δεν φαίνεται αυτό να αλλάζει στο ορατό μέλλον. Για μένα, ανεξαρτησία σημαίνει την ικανότητα να ορίζεις τη μοίρα σου και να παίρνεις τις αποφάσεις σου χωρίς ξένες παρεμβάσεις που περιορίζουν την ελευθερία σου. Όσο περισσότερο πολλαπλασιάζονται οι υποχρεώσεις και οι εξαρτήσεις, τόσο πιο μακρινή γίνεται αυτή η αίσθηση. Το ίδιο ισχύει και για έναν άνθρωπο και για έναν επαγγελματία: πραγματικά ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να χαράζει μόνος του τον δρόμο του, ακόμα κι αν χρειάζεται να αναλάβει όλο το βάρος των επιλογών του.»
ArtScript: Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε στην υπόθεση της δολοφονίας του Αμερικάνου δημοσιογράφου Πολκ, ώστε να γράψετε βιβλίο;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Η δολοφονία του Τζωρτζ Πολκ ήταν για μένα μια πρόκληση. Πρόκειται για μια μελανή σελίδα στην ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της παράνοιας του Ψυχρού Πολέμου και προανάκρουσμα όσων έμελλε να ακολουθήσουν τις επόμενες δεκαετίες. Παράλληλα, μου έδωσε την αφορμή να επιστρέψω στη Θεσσαλονίκη εκείνης της σκοτεινής περιόδου, να περπατήσω τους δρόμους της όπως ήταν τότε, να αναζητήσω μέσα στις σκιές τα πρόσωπα και τις φωνές που τη συγκρότησαν. Ήταν μια ευκαιρία να εμβαθύνω σε χαρακτήρες που κολύμπησαν στην ίδια τους την τραγικότητα και διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία.
ArtScript: Πόση δουλειά και μελέτη χρειάζεται για να γραφτεί μυθιστόρημα στηριγμένο σε ιστορικά γεγονότα; Πόσο πιστός μείνατε σε αυτά;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Μου πήρε σχεδόν δύο χρόνια διάβασμα, μελέτη και βύθισμα σε αρχεία και εφημερίδες για να ψυχανεμιστώ όχι μόνο την ίδια την υπόθεση, αλλά και τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στους ανθρώπους που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν. Στόχος μου ήταν να μείνω όσο το δυνατόν πιστός στο ντοκουμέντο· οι κινήσεις και η πορεία των πρωταγωνιστών ακολουθούν τις ιστορικές καταγραφές όπως διασώθηκαν. Η δημιουργική ελευθερία που επέτρεψα στον εαυτό μου περιορίστηκε κυρίως στο να φωτίσω τα παρασκήνια και να σκιαγραφήσω την ψυχοσύνθεση των ηρώων — εκεί όπου τα αρχεία σιωπούν, αλλά η λογοτεχνία μπορεί να ψιθυρίσει τις δικές της αλήθειες.
ArtScript: Ο συγγραφέας θεωρείτε ότι έχει το δικαίωμα να παίρνει ελευθερίες και να ξεφεύγει από τα γεγονότα, όταν το μυθιστόρημά του στηρίζεται σε πραγματικά πρόσωπα;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Είναι πάντα ένας μεγάλος πειρασμός για τον συγγραφέα να κρατάει στα χέρια του ένα ιστορικό ντοκουμέντο και να δοκιμάζει το «αν» και το «μήπως». Ένα πραγματικό περιστατικό μπορεί να λειτουργήσει σαν προζύμι, σαν μαγιά που φουσκώνει μια ιστορία η οποία μπορεί να πάρει πολλούς δρόμους, ανάλογα με το πώς θα τη μπολιάσει η μυθοπλασία. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει ποτέ να παραβιάζεται η ιστορική ροπή. Δεν μπορείς, για παράδειγμα, να περιγράψεις έναν βασανιστή ως φιλάνθρωπο· θα ήταν μια επιτήδευση που θα ακύρωνε την αξιοπιστία του συγγραφέα. Εκεί που έχει χώρο να κινηθεί η λογοτεχνία είναι στο να εμβαθύνει στα αίτια, στα κίνητρα και στην ψυχοδομή των ηρώων, να φωτίσει τις σιωπές και τις γκρίζες ζώνες — πάντα με σεβασμό στην αλήθεια.
ArtScript: Γράφετε, ‘‘έστω και καθυστερημένα, άρχισε να υποψιάζεται ότι το καθήκον τελικά μπορεί να μην είναι μόνο ένα πράγμα’’. Ο Μοσχουντής θεωρεί τον εαυτό του άνθρωπο του καθήκοντος, πιστεύετε ότι το πράττει ή απλά βαυκαλίζεται εξυπηρετώντας συμφέροντα;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Χαίρομαι ιδιαίτερα γι’ αυτή την ερώτηση, γιατί η φράση αυτή αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της συλλογιστικής μου και μια αντίληψη που πιστεύω βαθιά και θέλω να περνάει στα κείμενά μου. Ο Μουσχουντής στις Άγνωστες Λέξεις συλλαμβάνει και βασανίζει έναν άνθρωπο ενώ γνωρίζει ότι είναι αθώος. Έχει πλήρη επίγνωση της επαίσχυντης πράξης του, ωστόσο δεν παλινωδεί. Σαν δήμιος με συναίσθηση του «καθήκοντος» αναλαμβάνει την ευθύνη και φτάνει μέχρι το τέλος. Αυτός είναι και ο λόγος που η ιστορία τον καθιστά τραγικό πρόσωπο. Εκεί ακριβώς βρίσκεται και η γοητεία του χαρακτήρα, αλλά και το μεγαλύτερο στοίχημα για μένα: να τον αποδώσω με ακρίβεια και βάθος, χωρίς να τον δικαιώσω αλλά και χωρίς να τον δαιμονοποιήσω συλλήβδην.
ArtScript: Έχετε παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Θεωρείτε ότι η δημιουργική γραφή κάνει κάποιον συγγραφέα ή είναι θέμα προσωπικής δουλειάς και καλλιέργειας του ταλέντου;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Ήταν δύο πολύ όμορφα χρόνια. Για μεγάλο διάστημα είχα αφήσει το γράψιμο στην άκρη· η καθημερινότητα με είχε απορροφήσει τόσο, που σχεδόν το είχα ξεχάσει. Το μεταπτυχιακό στη δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας με έφερε ξανά σε επαφή με ανθρώπους που μοιράζονταν το ίδιο πάθος, με αφύπνισε, με έβαλε πάλι σε τροχιά. Από εκεί ξεπήδησαν τα έργα μου, κι εκεί ξαναβρήκα τα πατήματά μου στη λογοτεχνία. Θυμάμαι ακόμα τα πρώτα λόγια του καθηγητή μας, του κ. Κωτόπουλου: «Το μεταπτυχιακό ίσως να μη σας κάνει καλύτερους συγγραφείς· σίγουρα όμως θα σας κάνει καλύτερους αναγνώστες». Κι αυτό, τελικά, είναι το πρώτο και πιο ουσιαστικό βήμα.
Από εκεί και πέρα, το όποιο ταλέντο του καθενός —και κυρίως η σκληρή δουλειά και η συστηματική ενασχόληση— είναι αυτά που μπορούν να κάνουν τον συγγραφέα. Όπως γράφτηκε κάποτε πολύ εύστοχα: η σημαντικότερη αιτία να χαθεί ένα ταλέντο είναι η τεμπελιά.
ArtScript: Ποιες θεωρείτε ότι είναι ‘‘Άγνωστες λέξεις’’ για τους σύγχρονους Έλληνες;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Όταν μιλάμε για “Άγνωστες λέξεις” ασφαλώς δεν αναφερόμαστε σε λέξεις που δεν ξέρουμε το νόημά τους, αλλά σε λέξεις που τις έχουμε φθείρει ή ξεχάσει. Λέξεις όπως “αλληλεγγύη”, “σεβασμός”, “συλλογικότητα” έχουν μείνει στα χαρτιά, ενώ στην πράξη δύσκολα τις συναντάς. Άλλες, όπως “δημοκρατία” ή “δικαιοσύνη”, χρησιμοποιούνται συνέχεια, μα συχνά χωρίς το πραγματικό τους βάθος. Υπάρχουν και λέξεις που όλοι λέμε ότι θέλουμε, όπως “ελευθερία” ή “ανεξαρτησία”, αλλά λίγοι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν το τίμημα που κουβαλούν. Τέλος, υπάρχουν και πιο προσωπικές “άγνωστες λέξεις”: “σιωπή”, “αυτοκριτική”, “ταπεινότητα”. Σε μια εποχή θορύβου και υπερπληροφόρησης, ίσως να είναι οι πιο δυσεύρετες από όλες.»
ArtScript: Γράφετε κάτι αυτή την περίοδο, κι αν ναι θα θέλατε να μας δώσετε μια γεύση;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Αυτή την περίοδο δεν γράφω κάτι συγκεκριμένο, επεξεργάζομαι όμως κάποιες ιδέες στο μυαλό μου. Δεν βιάζομαι· αφήνω τον χρόνο να δουλέψει, για να πάρουν σιγά σιγά μορφή. Νιώθω ότι θέλω να δοκιμαστώ και σε διαφορετικές τεχνικές γραφής, να πειραματιστώ λίγο με τον τρόπο που αφηγούμαι. Οπότε θα έλεγα ότι βρίσκομαι περισσότερο σε μια φάση προετοιμασίας παρά συγγραφής.
Διαβάστε επίσης:
