Αθηνά Μαλαπάνη
Ένας λογοτεχνικός διαγωνισμός του Δήμου Βύρωνα, και το ότι το διήγημα της απέσπασε τον τρίτο έπαινο, ίσως να αποτέλεσε και το έναυσμα της Αθηνάς Μαλαπάνη ώστε να γράψει και να εκδώσει τα κείμενα της, ίσως πάλι να ήταν αναπόφευκτος ο δρόμος της στη συγγραφή. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Οσελότος» μια μικρή συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Σπάσε την Πατριαρχεία», ενώ έχουν προηγηθεί δύο ακόμη κυκλοφορίες βιβλίων της. Με αφορμή τη μικρή της συλλογή, είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε μαζί της για το πόσο οι έλληνες είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα βίας και το ρόλο που παίζει η οικογένεια και η εκπαίδευση σε όλο αυτό. Για το ελληνικό #metoo και για την πληθώρα γυναικοκτονιών που συνέβησαν φέτος στη χώρα μας.
ArtScript: Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς (ένα σύντομο βιογραφικό).
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Σπούδασα Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου πήρα το πτυχίο μου (2012) και το μεταπτυχιακό μου με ειδίκευση στην Κλασική Φιλολογία και μάλιστα, στα Αρχαία Ελληνικά (2014). Εργάζομαι ως φιλόλογος και καθηγήτρια αγγλικών τα τελευταία δέκα χρόνια. Ασχολούμαι και με τη διδασκαλία της δημιουργικής γραφής τα τελευταία πέντε χρόνια. Επίσης, καταπιάνομαι και με την επιμέλεια-διόρθωση λογοτεχνικών κειμένων. Η συγγραφή μπήκε στη ζωή μου από μικρή ηλικία, αλλά πιο συστηματικά όταν ήμουν 25 ετών, οπότε και έλαβα συμμετοχή σε έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό του Δήμου Βύρωνα και το διήγημά μου απέσπασε τον τρίτο έπαινο. Τότε, κατάλαβα την ανάγκη μου να γράψω πιο συστηματικά κι έτσι, το 2019 εκδόθηκε το πρώτο μου βιβλίο, «Ψυχικές αυτοχειρίες» (συλλογή διηγημάτων). Το 2020, έγραψα τον πρακτικό ιατρικό οδηγό, «Αλόη, Γανόδερμα, Κίσθος, Πρόπολη: Πολύτιμα μυστικά ομορφιάς» (σε αυτοέκδοση) που αποτελεί μια επιτομή της διπλωματικής εργασίας μου πάνω στην αρχαία ελληνική ιατρική και φαρμακολογία. Ακολούθησε το τρίτο βιβλίο μου, «Σπάσε την πατριαρχία», από τις εκδόσεις Οσελότος. Στον ελεύθερο χρόνο μου, μου αρέσει να γράφω και να διαβάζω βιβλία, καθώς επίσης αγαπημένο μου χόμπι είναι και η λογοτεχνική και θεατρική κριτική και η αρθρογραφία.
ArtScript: «Σπάσε την Πατριαρχία» ένα βιβλίο με 16 ιστορίες γυναικών και αντρών, που λίγο πολύ ο κόσμος γνωρίζει μέσω της δημοσιότητας που πήραν πριν από μερικούς μήνες οι ιστορίες τους. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε τις ιστορίες τους, από τη δική σας οπτική και να τις εκδώσετε; Η ιστορία του κάθε θύματος, είναι ιστορία όλων μας;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Η ιδέα αυτού του βιβλίου είχε ξεκινήσει από τα τέλη του 2019, απλώς η επικαιρότητα στάθηκε η αφορμή και το βασικό κίνητρό μου για να το εμπλουτίσω, να το γράψω απνευστί και να το εκδώσω. Στόχος μου είναι να μεταδώσω τις σκέψεις μου και τους προβληματισμούς μου για την πατριαρχία, δηλαδή τα έμφυλα στερεότυπα που καταδυναστεύουν τη ζωή και τις επιλογές και των δύο βιολογικών φύλων, ανδρών και γυναικών, με απόρροια τη στέρηση της προσωπικής τους ελευθερίας. Αυτός είναι ο βασικός άξονας του βιβλίου, καθώς αυτό άλλωστε είναι και η έννοια της πατριαρχίας.
ArtScript: «Σπάσε την Πατριαρχία» μπορεί ένα άτομο να σπάσει από μόνο του την πατριαρχία και να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της δικής του ιστορίας κακοποίησης; Ποια θεωρείτε εσείς ότι είναι μέχρι στιγμής η αντίδραση της πολιτείας απέναντι στα θύματα αλλά και στους θύτες; Νιώθετε ότι αρκεί;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Φυσικά και δεν μπορεί μόνο ένας άνθρωπος να καταφέρει να λύσει ένα τέτοιο πολύπλοκο πρόβλημα που υπάρχει εδώ και αιώνες. Χρειάζεται η συντονισμένη προσπάθεια τόσο της πολιτείας όσο και της κοινωνίας, δηλαδή όλων των φορέων κοινωνικοποίησης και παιδείας. Η αντιμετώπιση της πατριαρχίας και όλων των στερεοτύπων που την συγκροτούν πρέπει να ξεκινά μέσα από την εκπαίδευση και την οικογένεια ήδη από πολύ μικρή ηλικία. Αν θέτουμε στερεότυπα στα παιδιά και κάνουμε διακρίσεις βάσει του φύλου τους, αυτά τα στερεότυπα θα ενδυναμωθούν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Για παράδειγμα, απόψεις όπως ότι “οι άντρες απαγορεύεται να κάνουν οικιακές δουλειές” ή “οι γυναίκες καλό θα ήταν να μην ασχολούνται με το ποδόσφαιρο, αλλά μόνο με το μπαλέτο”, “οι άντρες έχουν δικαίωμα να έχουν περιστασιακές σχέσεις, ενώ οι γυναίκες όχι, γιατί είναι οι εύκολες” μεταφέρουν αυτά τα πατριαρχικά στερεότυπα. Δυστυχώς, αυτά τα στερεότυπα υπάρχουν ακόμη και διαδίδονται τόσο μέσα από την οικογένεια όσο και μέσα από την εκπαίδευση. Άλλωστε, η ελληνική οικογένεια και το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζονται από έναν βαθύτατο συντηρητισμό.
ArtScript: Το 2021 πέρα από την πανδημία υπήρξαν δύο κυρίαρχα θέματα, από τη μία το ξέσπασμα του ελληνικού #metoo και από την άλλη το κρεσέντο ανδρικής παράνοιας με τις διαδοχικές δολοφονίες γυναικών. Ποιος θεωρείτε ότι ήταν ο λόγος όλης αυτής της έκρηξης, που οδήγησε στις δολοφονίες και πόσο η ελληνική κοινωνία είναι συνένοχη σε όλο αυτό;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Οι λόγοι είναι αρκετοί. Προσωπικά, θεωρώ ότι οι ιδιαίτερες συνθήκες της πανδημίας έφεραν στην επιφάνεια προβλήματα που υπήρχαν. Επίσης, όταν κάποιοι εργασιακοί χώροι δεν λειτουργούν αναγκαστικά, χάνονται οι σχέσεις εξουσίας κι έτσι, εξαλείφεται και ο φόβος της απόλυσης. Όλοι βρισκόμαστε στο ίδιο επίπεδο.
Αυτοί θεωρώ ότι είναι οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στην αποκάλυψη πολλών και ποικίλων μορφών βίας που δέχονταν πολλοί συνάνθρωποί μας.
ArtScript: «Μετανιώνω επίσης και για το ότι ακόμη η ίδια μου η οικογένεια με έκανε να πιστέψω ότι δεν μπορώ να επιβιώσω χωρίς έναν άντρα δίπλα μου…» σχολιάζει στο βιβλίο σας η Ελπίδα. Νιώθω ότι μεγάλο μέρος των Ελλήνων, ενώ θέλει να ανήκει στη Δύση, έχει νοοτροπία Ανατολίτη. Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας σε όλο αυτό; (Και από την πλευρά των θυμάτων αλλά και από την πλευρά των θυτών).
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Ο ρόλος της οικογένειας είναι καταλυτικός. Ανάλογα με το αν οι γονείς επιθυμούν να δημιουργήσουν παιδιά με αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, ελεύθερους και δημιουργικούς ανθρώπους, επιλέγουν και τον ανάλογο τρόπο ανατροφής. Δυστυχώς, όπως είπα και πριν, η ελληνική οικογένεια είναι βαθύτατα συντηρητική, με απόρροια να προκαλεί -πολλές φορές άθελά της- προβλήματα στην προσπάθεια των παιδιών να αποκτήσουν ελευθερία. Έτσι, δημιουργούνται τα θύματα.
Οι θύτες προφανώς ανήκουν σε οικογένειες που είτε τους έχουν δείξει αδιαφορία και δεν έχουν εισπράξει ποτέ την αγάπη είτε τους έχουν μεγαλώσει χωρίς ενσυναίσθηση και χωρίς σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, στη διαφορετικότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Προφανώς και οι θύτες που ασκούν κάθε μορφής βίας και σε κάθε επαγγελματικό χώρο και σε κάθε σχέση έχουν κόμπλεξ κατωτερότητας και χρησιμοποιούν τη δήθεν εξουσία τους για να ικανοποιήσουν τα κόμπλεξ τους.
ArtScript: Ο Έλληνας είναι ευαισθητοποιημένος απέναντι στα θέματα της κακοποίησης ή μόλις το θέμα πάψει να ακούγεται, θα το ξεχάσει, έτοιμος να ξαφνιαστεί την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι ανάλογο;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Δυστυχώς, δεν είμαστε ευαισθητοποιημένοι. Πιστεύω ότι απλώς ασχολούμαστε όταν κάτι υπάρχει στη δημοσιότητα -αν μπορεί να βγει στη δημοσιότητα- και απλώς ξεχνιέται, δεν αποτελεί κίνητρο για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στη ρίζα του. Επίσης, αυτό που προσωπικά παρατηρώ είναι ότι υπάρχει και μια τάση ανθρωποφαγίας. Άπειρες φορές τα θύματα έχουν κατακριθεί και οι θύτες έχουν δικαιολογηθεί.
ArtScript: Ήταν το βιβλίο σας «Σπάσε την Πατριαρχία» η αφορμή να φωνάξει η Αθηνά το δικό της «Φτάνει» και να καταμερίσει ευθύνες;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Όχι, η Αθηνά έχει ξεκινήσει να θέτει όρια εδώ και πολλά χρόνια και όσο πάει και τα κάνει πιο αυστηρά για τη δική της αυτοπροστασία και αυτοάμυνα. Και φυσικά, μόνο σε καλό μου έχουν βγει.
ArtScript: Είδαμε ότι στο ελληνικό #metoo αντέδρασε κυρίως ο χώρος του αθλητισμού και της υποκριτικής. Θα είναι τουλάχιστον αφελής κάποιος αν πιστεύει ότι μόνο μέσα στο θέατρο και στον πρωταθλητισμό συμβαίνουν τέτοια περιστατικά. Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι οι εργαζόμενοι στα υπόλοιπα επαγγέλματα, με τους προβολείς ή όχι πάνω τους, δεν αντέδρασαν; Θα έχουν αργότερα την ευκαιρία τους, αν και εφόσον βρούνε το θάρρος;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Αντέδρασαν σε αυτούς τους κλάδους, γιατί είναι στα φώτα της δημοσιότητας. Υπάρχουν και άλλες σχετικές αντιδράσεις και σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους, αλλά δεν προβάλλονται από τα ΜΜΕ.
Ίσως να μην “πουλάει” ιδιαίτερα το να προβληθεί η ψυχολογική βία που έχει υποστεί μια καθηγήτρια ή μια δασκάλα ή μια γιατρός ή μια νοσοκόμα -ή οι άντρες σε αυτές τις επαγγελματικές θέσεις αντίστοιχα- οπότε δεν προβάλλεται και δεν θεωρείται απαραίτητο να δοθεί βήμα σε αυτούς τους ανθρώπους.
ArtScript: Πριν από το βιβλίο σας «Σπάσε την πατριαρχία, έχουν κυκλοφορήσει δύο ακόμη βιβλία σας, «Ψυχικές αυτοχειρίες» και «Αλόη, Γανόδερμα, Κίσθος, Πρόπολη: Πολύτιμα μυστικά ομορφιάς!» τι είναι αυτό που σας οδήγησε στο δρόμο της συγγραφής και ποιο το ερέθισμα για να γράψετε το κάθε σας βιβλίο;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Νομίζω ότι η συγγραφή υπήρχε σχεδόν από πάντα στη ζωή μου και στο μυαλό μου. Ωστόσο, άρχισα να γράφω συστηματικά και με την προϋπόθεση της έκδοσης γύρω στα 25 μου χρόνια λόγω μιας νίκης μου στον λογοτεχνικό διαγωνισμό του Δήμου Βύρωνα. Η συγγραφή για μένα είναι ο καλύτερος τρόπος δημιουργικής και ελεύθερης αυτοέκφρασης. Με τη γραφή, ακόμη και το πιο μπλοκαρισμένο συναίσθημα βρίσκει τον δρόμο του και εκφράζεται. Οπότε, όπως είναι αντιληπτό, για μένα είναι ο καλύτερος τρόπος αποφόρτισης και ψυχοθεραπείας. Εξάλλου, η ψυχοθεραπευτική δύναμη της γραφής είναι αδιαμφισβήτητη.
ArtScript: Γράφετε κάτι αυτή την περίοδο, κι αν ναι θα θέλατε να μας δώσετε μια γεύση;
ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ: Ναι, γράφω μια συλλογή διηγημάτων με λίγο πεσιμιστικό χαρακτήρα και παράλληλα, και μια νουβέλα με ρομαντικό και αισιόδοξο χαρακτήρα που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και οικογενειακές μου αναμνήσεις με πληθώρα αυτοβιογραφικών στοιχείων. Είναι δύο αντιφατικά έργα -η αλήθεια είναι-, αλλά καλύπτουν τις αλληλοσυγκρουόμενες συναισθηματικές μου ανάγκες αυτήν την περίοδο. Θα ήθελα ένα από τα δύο -ίσως η ρομαντική νουβέλα- να εκδοθεί μέχρι το τέλος του επόμενου χρόνου.
Διαβάστε επίσης:
