Η Έρη Ρίτσου μιλάει για το Γιάννη Ρίτσο

 

Σήμερα το “ARTscript” αναδημοσιεύει μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη που έδωσε η Έρη Ρίτσου μιλώντας για τον πατέρα της Γιάννη Ρίτσο στον «Ενημερωμένο» πριν 21 χρόνια.     

Η Συνέντευξη έχει ως εξής:

 

Ερώτηση: Πως ήταν ο Γιάννης Ρίτσος στη ζωή του; (Είχε χαρακτηριστεί για την έντονη αγωνιστικότητα του και τα πλούσια συναισθήματα του από κορυφαίους του είδους, της  λογοτεχνίας και της  ποίησης).

Απάντηση: Αλήθεια είναι όλα αυτά. Ήταν ένας άνθρωπος με φοβερή δύναμη θέλησης, φοβερή εργατικότητα και αγάπη για  τη δουλειά του. Ήτανε αφιερωμένος τόσο πολύ σε αυτό που έκανε, που δε δίσταζε να θυσιάσει οποιαδήποτε άλλη χαρά μπρος στην κύρια χαρά του, που ήταν η χαρά της δημιουργίας. Έτσι στη ζωή του για να τα καταφέρει όλα, ήταν πάρα πολύ οργανωμένος και δούλευε σαν να έκανε οποιαδήποτε άλλη δουλειά.

 

Ερώτηση: Αυτό που μας κάνει εντύπωση είναι ότι παρόλο ότι έπασχε από φυματίωση, παρόλη την εξορία και τον πόλεμο συνέχισε να δημιουργεί, όλα αυτά δεν τον λύγισαν;

Απάντηση: Ίσα ίσα όλα αυτά δυνάμωναν την ανάγκη που είχε να δουλεύει. Ακριβώς γιατί η δουλειά τον έκανε να αισθάνεται ζωντανός.   

Η δουλειά ήταν τόσο συνδεδεμένη με την ύπαρξη του που έλεγε: «Αν πάψω να εργάζομαι θα πάψω να υπάρχω». Η ποίηση του ήταν ένα μέσο να μάχεται όλες τις αντιξοότητες της ζωής, κι ακόμα, ακόμα τον ίδιο το θάνατο! Το λέει καθαρά: «Άμα εγώ λείψω αυτό που θα μείνει πίσω μου, θα είναι η ποίηση μου, θα είναι σαν να υπάρχω εγώ και δεν πρόκειται να χαθώ».     

 

Ερώτηση: Πόσο είχε επηρεάσει η εξορία το έργο του αλλά και την υγεία του;

Απάντηση: Έλεγε κάτι που μου έκανε μεγάλη εντύπωση, όταν ήμουν μικρή και είχε δίκιο: Η πολιτική του ένταξη, οι εξορίες και όλα αυτά που ακολούθησαν τον βοήθησαν φοβερά στις επιλογές του. Ο ίδιος όπως έλεγε μικρός, είχε πολλά ταλέντα, του άρεσαν πολλά πράγματα. Του άρεσε η ζωγραφική, ζωγράφιζε πολύ ωραία. Του άρεσε η μουσική, έπαιζε πολύ καλό πιάνο και μαντολίνο. Του άρεσε η ποίηση, η ζωγραφική, ο χορός, ήταν ο ίδιος χορευτής στη λυρική.                                                                           

Είχε δηλαδή έφεση σε πολλούς καλλιτεχνικούς τομείς. Είχε πρόβλημα στο τι να επιλέξει από όλα αυτά. Γιατί δεν μπορείς να τα κάνεις όλα και να είσαι τέλειος σε όλα. Αλλά επειδή ήθελε να είναι καλός σε κάτι από όλα αυτά, έπρεπε να διαλέξει ένα. Η επιλογή ήταν δύσκολη. Τον βοήθησε όμως η πολιτική του ένταξη. Είχαν αρχίσει οι διώξεις και όλα αυτά. Σκέφτηκε: Να γίνω ζωγράφος χρειάζομαι καμβάδες, μπογιές, χαρτιά, μολύβια, κραγιόνια. Που θα τα βρει όλα αυτά στην εξορία; Να γίνω μουσικός δε γίνεται. Να τρέχω στην εξορία με ένα πιάνο στην πλάτη μου; Τι ήταν πιο απλό από όλα αυτά; Να τριγυρνάς από δω κι από κει με ένα κουτί τσιγάρα και να γράφεις τα ποιήματα σου έχοντας ένα μολύβι μόνο.  

Έτσι αποφάσισε να γίνει ποιητής γιατί με λίγα μέσα μπορούσε να δημιουργήσει εξίσου καλά με οποιαδήποτε άλλη τέχνη κι αν διάλεγε.

 

Ερώτηση: Εσάς σαν οικογένεια πως σας επηρέασε αυτός ο άνθρωπος;

Απάντηση: Εμείς ζούσαμε πολύ περίεργα εξαιτίας των αντικειμενικών συνθηκών που υπήρχαν. Ο πατέρας μου ζούσε στην Αθήνα, γιατί έπρεπε να δουλεύει. Η μητέρα μου ήταν γιατρός στη Σάμο κι έτσι σαν οικογένεια βρισκόμασταν πάρα πολύ λίγο. Το Καλοκαίρι ερχόταν πάντα ο πατέρας μου στη Σάμο, και τα Χριστούγεννα-Πάσχα που εργαζόταν πηγαίναμε εμείς στην Αθήνα, και ήμασταν όλοι μαζί. Έτσι δεν μπορώ να πω ότι ζήσαμε σαν οικογένεια, με τη συμβατική έννοια του όρου «οικογένεια». Με ένα μπαμπά μέσα στο σπίτι, που έχει απόψεις και υπαγορεύει στάσεις ζωή . Γι αυτό ακριβώς τα πέρασα πάρα πολύ καλά με τον πατέρα μου, γιατί δεν βλεπόμασταν για μεγάλα διαστήματα . Δεν προλαβαίναμε να φτάσουμε στο σημείο του να αρχίσουνε οι συγκρούσεις.

Μέσα σε ένα δεκαπενθήμερο η πρώτη χαρά που τον έβλεπα, τα δώρα και τα παιχνίδια, αγάπες, χαρές, λουλούδια. Πάνω που αρχίζει να «ψευτοβαριέται» ο ένας τον άλλον και να αισθάνεται το παιδί πως το καταπιέζει ο μπαμπάς κι ο μπαμπάς πως το παιδί δεν ανταποκρίνεται, ερχόταν η ώρα να φύγει. Πολύ αργότερα όταν είχε έρθει στη Σάμο, κατοίκων περιορισμό στη διάρκεια της δικτατορίας,- γιατί μετά τη Λέρο είχε αρρωστήσει –ούτως ώστε αν τα πράγματα δεν πάνε καλά να μην πεθάνει στο στρατόπεδο  και έχουνε τη γενική κατακραυγή. Ήταν η μοναδική στιγμή που ζήσαμε μαζί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Μια περίοδος που όντως χρειαζόταν ένας πατέρας. Ήμουν στην εφηβεία, με τα προβλήματα, τις κρίσεις προσωπικότητας που έχει κανείς σε αυτή την ηλικία. Οπότε η παρουσία του πατέρα μου, με είχε βοηθήσει πάρα πολύ. Κουβεντιάζαμε για διάφορα θέματα που είχαν αρχίσει να με ενδιαφέρουν. Μιλάγαμε για ποίηση, για θέατρο, για λογοτεχνία, φιλοσοφία, στάσεις ζωής.   

 

Ερώτηση: Εσείς πως αντιμετωπίζατε τις θέσεις του πατέρα σας; Τον ρωτάγατε γιατί δεν αλλάζετε; Γιατί είστε τόσο αγωνιστής;

Απάντηση:  Τον καιρό εκείνο ήμουνα μικρή, υπήρχε δικτατορία, μην ξεχνάτε ότι εγώ μεγάλωσα σε επαρχία και δεν υπήρχαν οι δυνατότητες που είχε ένα παιδί στην Αθήνα. Η πολιτικοποίηση μου ήταν απλοϊκή. Του στυλ καλοί κακοί. Έτσι δεν αναρωτιόμουν για τις τοποθετήσεις του πατέρα μου, το θεωρούσα φυσιολογικό. Υπάρχουν κακοί  ή καλοί σε αυτόν τον κόσμο που υποφέρουνε, και φυσικό είναι να υποφέρει. Δεν είχα αναρωτηθεί περισσότερο, άρα δεν έκανα τις παρατηρήσεις που με ρώτησες προηγουμένως.         

 

Ερώτηση:  Έβλεπε τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού τα τελευταία χρόνια;

Απάντηση: Τα τελευταία χρόνια όλοι το βλέπαμε, δεν το έβλεπε μόνο εκείνος. Δηλαδή δεν μπορούσες να μην το δεις. Αλλά βέβαια ουδείς υπέθετε ότι θα πάρει το πράγμα την τροπή που πήρε.

 

Ερώτηση: Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου έχει αναγνωριστεί στο εσωτερικό  και στο εξωτερικό. Αξίζει να αναφέρουμε Α’ κρατικό βραβείο ποίησης 1957, Διεθνές βραβείο ποίησης 1972, βραβείο Δημητρώφ 1976, 7 φορές υποψήφιος για Nobel.  Όλη αυτή η επιτυχία. η αναγνώριση του έργου του, πόσο ικανοποίησε τον ποιητή; Π ου έστω κι αν δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει το όραμα του αναγνωρίστηκε το έργο του.

Απάντηση: Το έργο του αναγνωρίστηκε, αυτό είναι αναμφισβήτητο. Όσον αφορά το άλλο σκέλος του ερωτήματος  , κοιτάξτε, μόνο με τα ποιήματα η κοινωνία δεν αλλάζει κακά τα ψέματα. Μπορεί να αποτελέσουν ένα μέσω για να συνειδητοποιήσει ο κόσμος, κάποια πράγματα. Νομίζω ότι σε αυτή την κατεύθυνση βοήθησε.                                                                                                     

Δε νομίζω άλλωστε ότι είχε την αυταπάτη ότι μέσω της ποίησης του μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μόνος του ή μόνη της η ποίηση. Μπορεί να βοηθήσει και αυτό έγινε σε μεγάλο βαθμό. Έτσι σίγουρα η ανταπόκριση που υπήρχε τον ευχαριστούσε. Τον οποιοδήποτε θα ευχαριστούσε κάτι τέτοιο. Ακόμα και οι επικρίσεις. Ήτανε δείγμα ότι κάτι ταράζει τα νερά. Ξέρετε, παρ’ όλο που διαβάζοντας μια άσχημη κριτική αισθάνεσαι άσχημα, καταλαβαίνετε είχε τη χαρά ότι ασχολούνται μαζί του, ότι τους τάραξε.

 

Ερώτηση: Υπήρχε κάποιο ποίημα που αγαπούσε ιδιαίτερα δικό του ή άλλου ποιητή;

Απάντηση: Από τα δικά του ποιήματα νομίζω ότι ξεχώριζε πολύ αυτά που βρίσκονται στο βιβλίο της «Τέταρτης Διάστασης».            

Από άλλους ποιητές αγαπούσε πολλούς. Αγαπούσε το Μαγιακόφσκι, που είχε επιμεληθεί τις μεταφράσεις του. Τον Ναζίμ Χικμέτ, τον Ελυάρ, το Νερούδα και πολλούς άλλους που αυτή την στιγμή δε θυμάμαι.     

Διάβαζε πάρα πολύ, τώρα πως έβρισκε τον καιρό και έγραφε ασταμάτητα και παράλληλα διάβαζε τόσο δεν ξέρω να σας πω. Εγώ είμαι τεμπέλα από φυσικού μου. Εκείνος διάβαζε πολύ.

 

Ερώτηση: Ποιο είδος μουσικής του άρεσε περισσότερο;

Απάντηση: Νομίζω η κλασσική μουσική. Είχε μεγάλη αδυναμία στο Μπαχ. Ακριβώς γιατί ο Μπαχ είχε γράψει άπειρα πράγματα στη ζωή του. Αισθανόταν έτσι μια συγγένεια. Γενικά τον συγκινούσαν πάντα οι άνθρωποι που δούλευαν πολύ.  Ο ίδιος έλεγε ότι τίποτα δε γίνεται χωρίς δουλειά. Δεν αρκεί το ταλέντο, ή η κάποια έφεση αν δεν την είχες καλλιεργήσει ξεχνιέται και μένει.

Μπορεί να είσαι πάρα πολύ έξυπνος και καλός στο είδος σου, να έχεις φαντασία και να έχεις ταλέντο, αλλά αν δεν δουλέψεις όλα αυτά τα του οποιουδήποτε τεχνίτη δε θα σου αποδώσουν σε τίποτα.

 

Ερώτηση:  Ήτανε άνθρωπος που βοηθούσε τα νέα παιδιά;

Απάντηση:  Ναι, πάρα πολύ. Και βοηθούσε ουσιαστικά, δηλαδή είχαν περάσει από το σπίτι πάρα πολλοί νέοι. Να του δείξουν τα ποιήματα τους, τη δουλειά τους και πάντα καθόταν και τα διάβαζε. Γιατί ξέρω και περιπτώσεις Λογοτεχνών που λένε: Ναι παιδί μου, άσε τα χαρτιά σου εδώ και θα σου απαντήσω.                                                                                                                                      

Καθ’ οδών τα διάβαζε έκανε παρατηρήσεις –δεν έλεγε ποτέ κακό λόγο- δηλαδή αν κάτι δεν του άρεσε δεν επρόκειτο ποτέ να πει, δε μου αρέσει, απλά έλεγε: «Ναι, εντάξει, χρειάζεται πολύ δουλειά, πρέπει να διαβάσεις πολύ, και να σκίσεις πολλά για να φτάσεις, να κάνεις κάτι που σου αξίζει.»

Και πολλούς ανθρώπους που του ‘’άρεσε’’, έκανε ότι μπορούσε για να τους γνωρίσει στον ΚΕΔΡΟ, (εκδοτικό οίκο) που ήταν ο ίδιος και να βγάλουν ένα βιβλίο όταν έκρινε, ότι είναι αξιόλογο.

 

Ερώτηση: Εσείς γράφετε ποιήματα;

Απάντηση: Μόνο για εσωτερική κατανάλωση.

 

Ερώτηση: Αισθάνεστε εσείς ότι είστε κόρη μεγάλου μύθου;

Απάντηση: Και ναι και όχι. Είναι δύσκολο να αισθανθείς μεγάλο μύθο έναν άνθρωπο που τον ζεις μέσα στο σπίτι σου καθημερινά. Που τρώει μαζί σου, πηγαίνει στη θάλασσα, σου μιλάει . «Έρη, άναψε το θερμοσίφωνο να κάνω ένα ντουζ, να φύγουν τα αλάτια.» Παράλληλα έχω πλήρη συνείδηση ότι ήταν ένας άνθρωπος εξαιρετικός. Από την άποψη –όχι της παγκόσμιας αναγνώρισης, άλλωστε κάποιος μπορεί να είναι εξαιρετικός και να μην αναγνωριστεί ή να αναγνωριστεί μετά θάνατο, εκατό και διακόσια χρόνια μετά- αλλά του ότι ήταν άνθρωπος εξαιρετικός από την άποψη ότι ήταν σπάνια ‘‘πάστα’’ ανθρώπου. Από άποψη χαρακτήρα συναισθηματικός, αυστηρός με τον εαυτό του, συμπαραστατικός, έτοιμος να βοηθήσει.

 

Ερώτηση: Δεν ήταν δηλαδή εκκεντρικός; Γιατί συνήθως οι καλλιτέχνες είναι.

Απάντηση: Όχι, δε νομίζω, ίσως πάλι λόγω της πολιτικής του ένταξης δεν αντιμετώπιζε τον καλλιτέχνη ως κάτι έξω από τον κόσμο. Η άποψη ότι ο καλλιτέχνης ζει στο γυάλινο πύργο του και δημιουργεί, για τους πολύ λίγους, και αυτοί που μπορεί να τον καταλάβουν είναι το κοινό του, (τόσο το καλύτερο για αυτούς, και τους άλλους ασ’  τους να πάνε).  Όχι είχε μια άποψη ότι η τέχνη είναι στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου. Είναι μέσον βέβαια, για να εκφράσεις τις δικές σου ευαισθησίες, και τις δικές σου ανάγκες, αλλά όχι μακριά από τον κόσμο. Και αυτή ήταν η γενικότερη συμπεριφορά του. Έτσι δεν μπορώ να πω ότι ήταν εκκεντρικός.

 

Διαβάστε επίσης:

    Συνέντευξη της Έρης Ρίτσου