Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ (Ένα οδοιπορικό αναζήτησης σε μια κατεστραμμένη χώρα)
HISHAM MATAR
-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ-
Ο Λίβυος συγγραφέας, γεννημένος στη Νέα Υόρκη και κάτοικος Λονδίνου στο βραβευμένο με Πούλιτζερ το 2017 βιβλίο του, παρουσιάζει την προσωπική του μαρτυρία για την Λιβύη και την οικογένειά του, και κυρίως την απαγωγή και εξαφάνιση του πατέρα του Τζαμπάλα Ματάρ (ποιητή, στρατιωτικού, πρεσβευτή και επιχειρηματία) από το καθεστώς του Καντάφι.
Το Σεπτέμβρη του 1969 ο λοχαγός Καντάφι εκθρονίζει τον βασιλιά Ίντρις και αναλαμβάνει την εξουσία, ο συγγραφέας γεννιέται την άνοιξη του 1970 στην Νέα Υόρκη, που ο πατέρας του είναι πρεσβευτής της χώρας. Το 1973 ο Τζαμπάλα γυρίζει στην Τρίπολη, με κάποια πρόφαση, αλλά ουσιαστικά αρνούμενος να εκπροσωπεί πια το καθεστώς, που ήδη έχει διαψεύσει τις όποιες ελπίδες υπήρχαν για κάτι καλύτερο, (αν και λίγοι το πίστευαν). Σε μια χώρα που οι επαναστατικές επιτροπές στέλνουν στο ικρίωμα τους πολίτες που έχουν διαφορετική άποψη, και καταδικάζουν ως και φοιτητές σε αυτή την τιμωρία, ο Τζαμπάλα ξοδεύει όλη του την περιουσία στην αντίσταση και το 1979 φεύγει (αν όχι δραπετεύει) από την χώρα στρατόπεδο για την Αίγυπτο. Από εκεί με τη βοήθεια της Αιγύπτου θα παραδοθεί στον Καντάφι το 1990 και θα φυλακιστεί στο κολαστήριο του Αμπού Σαλίμ μέχρι το 1996, που θα χαθούν τα ίχνη του και θα αρχίσει ένας δεύτερος εφιάλτης και η αναζήτηση από την οικογένεια και κυρίως τα δύο αδέλφια Χισάμ και Ζιάντ.
Το βιβλίο θα μας δώσει πολλά ιστορικά στοιχεία από την κατοχή της χώρας και τα βασανιστήρια απ΄ τους ιταλούς και το Μουσολίνι, (μετακίνηση στην Ιταλία μεγάλων πληθυσμών, που αρκετοί θα χαθούν στη διαδρομή) και θα μας θυμίσει κάτι απ’ τα μαρτύρια των μικρασιατών απ’ τους Νεότουρκους. Θα μας δώσει επίσης πολλά στοιχεία της εποχής Καντάφι, που όπως όλα τα αυταρχικά καθεστώτα, από τη χούντα της Αργεντινής και τη Χιλή του Πινοσέτ ως την Ισπανία του Φράνκο, οι εξαφανίσεις ανθρώπων θα είναι ένα μεγάλο μαρτύριο για την κοινωνία και τους συγγενείς τους, που δεν έχουν ένα σώμα, έναν τάφο, να τμήσουν και να κλάψουν τον νεκρό τους, (και θα μας φέρει στο σημείο αυτό στο μυαλό τον Κρέοντα και την Αντιγόνη, αλλά και τους ελληνοκυπρίους, που όπως κι ο Χισάμ, αναζητούνε το συγγενή τους ακόμα).
Όλο το έργο είναι δοσμένο μπρος, πίσω αλλά δεν κουράζει καθόλου και είναι κατανοητό για τον κάθε αναγνώστη. Η όλη ιστορία βασίζεται στην εξαφάνιση του πατέρα του, τις όποιες διάσπαρτες μαρτυρίες για αυτόν και τις προσπάθειες του συγγραφέα και της οικογένειας να τον ανακαλύψουν ή να μάθουν πως πέθανε αν αυτό έχει συμβεί. Η ιστορία φτάνει (σχεδόν στο σήμερα) το Σεπτέμβρη του 2011 έρχεται και η σειρά της Λιβύης να μπει στη δίνη της αραβικής άνοιξης και το καθεστώς να πέσει με πάταγο. Ο συγγραφέας θα επιστρέψει κι έτσι θα κάνει το οδοιπορικό αναζήτησης σε μια κατεστραμμένη χώρα, που η Δύση τα τελευταία χρόνια φλέρταρε με τον Καντάφι έχοντας στενές σχέσεις (ας θυμηθούμε και τα χρήματα που κατηγορεί η γαλλική δικαιοσύνη ότι πήρε από τον Καντάφι, ο πρόεδρος Σαρκοζί), σε ένα οδοιπορικό που ενώ θα του γεννήσει ελπίδες για τη βελτίωση τουλάχιστον της χώρας θα δει κακώς κείμενα, πολιτικές φατρίες και ένοπλες ομάδες που ελλείψει ισχυρού στρατού και αστυνομίας θα πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους με στόχο να αυξήσουν την εξουσία τους, ξένες παραστρατιωτικές ομάδες και κυβερνήσεις που θα μπουν στη χώρα, ψάχνοντας μια ευκαιρία και αυτοί. Κι όλα αυτά που θα τον απογοητεύσουν θα οδηγήσουν στον εμφύλιο στη συνέχεια. Στον αντίποδα όμως θα δει και τον περήφανο λαό της χώρας του, την ελπίδα που έχουν για ένα καλύτερο μέλλον, θα συναντήσει θείους του και συγγενείς που βρίσκονταν στο Αμπού Σαλίμ μαζί με τον πατέρα του και θα ακούσει για το θάνατο ατόμων που ήξερε, όπως του ξαδέλφου του Ίζο. Ο Hisam Matar, έχοντας ζήσει τα περισσότερα χρόνια του στη Δύση, βλέπει τη χώρα του σαν Λίβυος, βλέπει τη χώρα του με αγάπη, αλλά περισσότερο με τα μάτια ενός δυτικού, που θέλει τα ωφέλει της Δύσης για τους συμπατριώτες του.
Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, τόσο για την προσωπική ιστορία του συγγραφέα, τόσο για τα ιστορικά γεγονότα και τα πιο πρόσφατα δημοσιογραφικά που δίνει μέσα από αυτό, όσο και για το γενικό αίσθημα, που θα μας θυμίσει ότι όλοι είμαστε άνθρωποι και οι λαοί, ανεξαρτήτως ονόματος έχουν υποστεί πολλά δεινά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου, από υπάνθρωπους και αυταρχικά καθεστώτα, σπρωγμένα από οικονομικά συμφέροντα και υπέρμετρη ανθρώπινη ματαιοδοξία.
Ε.Φ.Β.