1821 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το 2021 έφτασε, μετά από ένα δύσκολο 2020, και πέρασαν 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, τόσο επίκαιρης και σήμερα, βρίσκοντας τη χώρα μας να υπάρχει ως κρατική οντότητα. Ακούμε καιρό τώρα για τον εορτασμό της επετείου. Τι ακριβώς όμως γιορτάζουμε και γιατί; Στη χώρα μας δυστυχώς πολλές φορές συγχέουμε το γλεντοκόπι, που καλό είναι κι αυτό, με τις τιμές που πρέπει να προσδώσουμε σε κάποιο γεγονός, άλλωστε το πρώτο είναι πιο ευχάριστο, δεν επιδέχεται πολλές αναλύσεις και οδηγεί στη λησμονιά. Δυστυχώς μεγάλο μέρος του πληθυσμού, πέρα από τα ονόματα του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη, που τα συγχέει κι αυτά πολλές φορές όσον αφορά την παρουσία τους, στο έπος του 1940, αγνοεί βασικά σημεία της ιστορίας ή ακόμα χειρότερα με το φαντασιακό του, ενθαρρυμένο από επίσημους φορείς και παράγοντες, φαντάζεται μυθολογικά πράγματα που απέχουν από την πραγματικότητα.   

Η Ελληνική Επανάσταση όμως δεν ήταν ένα μυθολογικό, αλλά ένα αληθινό ιστορικό γεγονός. Επηρεασμένη από την Αμερικανική και την Γαλλική Επανάσταση, η Ελληνική, που χρειάστηκε προεργασία χρόνων μέσα από την Φιλική Εταιρία, αλλά και από φωτισμένα πρόσωπα του νεοελληνικού διαφωτισμού, όπως ο Ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής, και οδήγησε τους πρωτεργάτες της να επαναστατήσουν με στόχο τη δημιουργία ενός κράτους ανεξάρτητου, στα πλαίσια των δυτικών προτύπων της εποχής, με ελευθερία, ασφάλεια, ισότητα, ευημερία και πολιτικές ελευθερίες για όλους. Τελικά μέσα από τις αντιφάσεις των πρωταγωνιστών της και των γεγονότων κατόρθωσε να δημιουργηθεί το μικρό ελληνικό κράτος του 1830, δεσποτικό, άδικο, και σε καμιά περίπτωση δυτικού τύπου. Όμως παρόλα αυτά, η απαρχή είχε γίνει. Η μαγιά για να χτιστεί με αγώνες, με συνεχής κοινωνικές επαναστάσεις,  προσπάθεια και καθημερινό μόχθο κάτι άλλο, που για πολλούς δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, σύμφωνα με τους πρωταρχικούς στόχους της Επανάστασης δημιουργήθηκε. Αλλά και να είχε αποτύχει εντελώς αυτή η κίνηση, αν συνυπολογίσει κανείς και το μέγεθος του αντιπάλου της εποχής, και πάλι θα ήταν σημαντική για τα κηρύγματά της και τη θυσία των συντελεστών της. Τιμούμε λοιπόν την Επανάσταση, γνωρίζοντας, μελετώντας, μαθαίνοντας για αυτήν. Κι ας θυμόμαστε και τα αρνητικά σημεία, γιατί αυτά θα μας απομακρύνουν από λάθη στο μέλλον.

ΑΣ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Όσον αφορά τους πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης, οι περισσότεροι είχαν άσχημο τέλος, δέχθηκαν διώξεις, φυλακίστηκαν, και πολλοί μετά τη λήξη του πολέμου αφέθηκαν στην τύχη τους. Δυστυχώς όχι από τους εχθρούς, αλλά από συμπατριώτες τους, που έβλεπαν την Επανάσταση ως ένα μέσο για να κυριαρχήσουν, να πλουτίσουν, να δοξαστούν ή να διατηρήσουν την εξουσία. Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς τη μοίρα των πιο γνωστών της Επανάστασης του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, του Ανδρούτσου, του Δημήτρη Υψηλάντη και του Καποδίστρια,  τουλάχιστον οι δύο δολοφονήθηκαν, από φίλια πυρά. Οι τρείς οπλαρχηγοί καταδικάστηκαν, όλοι τους συκοφαντήθηκαν, κι ο μόνος που έζησε ως την μετά-επαναστατική εποχή, αυτή του Όθωνα, ο Κολοκοτρώνης, που κράτησε από τις σπίθες την επανάσταση ως το τέλος, διώχθηκε πολλές φορές και έχασε ως και τον γιό του Πάνο στις διαμάχες.

Ας δούμε κάποια από τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν την εποχή εκείνη. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, διώχθηκε πολλές φορές, με πρώτη το 1806, (πριν την Επανάσταση) μετά από φιρμάνι του  σουλτάνου και τον αφορισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ «δια να σηκωθεί όλος ο λαός, και έτζι εκινήθηκεν όλη η Πελοπόννησος, Τούρκοι και Ρωμιοί, κατά των Κολοκοτρωναίων», (από τις αναμνήσεις του Γέρου). Εν’ συνεχεία εν’ μέσω της φωτιάς της Επανάστασης και την περίοδο των εμφυλίων, σκότωσαν το γιο του Πάνο, σε συμπλοκή στις 13/11/1824.  Το 1825 όταν η κυβέρνηση Κουντουριώτη, έχοντας τα χρήματα από το δάνειο, αφού πρώτα τον συκοφάντησε και τον απέκλεισε, τον φυλάκισε και στις 6/2/1825 τον μετέφεραν με άλλους 11 αγωνιστές στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία, σημαντικό ρόλο στην όλη επιχείρηση έπαιξε ο Ι. Κωλέττης, (αρχηγός του γαλλόφιλου κόμματος μετέπειτα, ο οποίος έγινε πρωθυπουργός).

Ας κάνουμε μια μικρή παρένθεση. Ξεκινώντας η Επανάσταση, τα συμφέροντα όπως συμβαίνει πάντα δεν ήταν κοινά, από την μια μεριά ήταν οι κοτζαμπάσηδες, οι άρχοντες, που την περίοδο της τουρκοκρατίας είχαν μεγάλη εξουσία, για αυτούς η επανάσταση δεν ήταν τίποτε άλλο από το μέσο να αντικαταστήσουν εντελώς την οθωμανική εξουσία, και να διατηρήσουν το λαό στη μοίρα του. Στον αντίποδα βρισκόντανε οι στρατιωτικοί, που ήθελαν μερίδιο στην εξουσία. Με την εμφάνιση του Δημήτρη Υψηλάντη στα πράγματα, ο οποίος πήρε το μέρος του Κολοκοτρώνη, οι άρχοντες/κοτζαμπάσηδες με τη συνεργασία των Φαναριωτών,(μικρή αριθμητικά ομάδα μορφωμένων  ελλήνων) απέκλεισαν τον Υψηλάντη, τη ρομαντική μορφή του αγώνα, από την Ά και Β΄ εθνοσυνέλευση. Επίσης δεν ακολούθησαν τον κανόνα που ζήτησε, μέρος των λαφύρων να διατίθετο για το κοινό ταμείο.

Όσον αφορά το γέρο του Μοριά, από τις αρχές της Επανάστασης, οι κοτζαμπάσηδες, που ονομάζονταν πια πολιτικοί, και έχοντας χρήμα και εξουσία χρόνια, ήταν εύκολο να πάρουν θέσεις, του πήραν την αρχιστρατηγία και ματαίωσαν την πολιορκία της Πάτρας, που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο αν είχε συμβεί για τη συνέχεια του αγώνα. Ο ίδιος θέλοντας να αποφευχθεί ο εμφύλιος, μπλέχτηκε με τα πολιτικά, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να χάσει τη δημοφιλία του, χωρίς να αποφευχθεί ο εμφύλιος. Ας γυρίσουμε όμως στο σημείο που μαζί με τους Δεληγιανναίους εκτοπίζεται στην Ύδρα. Τα πράγματα στην απουσία του είχαν πάρει άσχημη τροπή, με την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Αυτό έσωσε το Γέρο και ανάγκασε τους διώκτες του να τον αφήσουν ελεύθερο, αφού όλοι ήξεραν ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να σώσει την Επανάσταση. Ο ίδιος με πιστούς οπλαρχηγούς, γυρίζει όλο το Μοριά, για να τη διατηρήσει ζωντανή, σημειώνει νίκες, λέει το περίφημο «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους». Αλλά δυστυχώς παρά το αίμα, παρά τις θυσίες, η νίκη δεν μπορεί να επέλθει πολεμικά, αλλά μόνον διπλωματικά. Η Επανάσταση μένει όρθια, αλλά αδύναμη. Τελικά στις 8/20 Οκτωβρίου 1827 οι συμμαχικές ναυτικές δυνάμεις θα βουλιάξουν τον οθωμανικό στόλο στο Ναυαρίνο, που θα ανοίξει το δρόμο στην Ελλάδα να γίνει κράτος. Δυστυχώς όμως η ευκαιρία να τα καταφέρει μόνη της στρατιωτικά  χάθηκε, και το κόστος της βοήθειας και των διπλωματικών ενεργειών της Ευρώπης θα πληρωθεί ακριβά και υποθηκεύοντας την ανεξαρτησία. Τα βάσανα όμως του Κολοκοτρώνη θα συνεχιστούν, όταν η αντιβασιλεία, με τον Κωλέττη σύμμαχο και πάλι, θα στήσει μια δίκη παρωδία για εσχάτη προδοσία. Και θα καταδικαστούν σε θάνατο ο ίδιο και ο Πλαπούτας. Να αναφέρουμε εδώ και τους δικαστές Γ. Τσερτσέτη και Α. Πολυζωίδη, που μειοψήφησαν 2/5 υπέρ των δικασθέντων και δικάστηκαν και αυτοί.  Η ποινή θα μετατραπεί σε φυλάκιση εικοσαετή το 1834, και τον Μάη του 1835, θα τους δοθεί χάρη και θα βγουν από το Παλαμήδι.

Όχι πολύ διαφορετική είναι η μοίρα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, ο γιός της καλογριάς αυτό-χρήζεται  καπιτάνος Αγράφων, για θέματα υγείας περνάει στην Κεφαλονιά και γυρίζοντας ο τίτλος του έχει δοθεί από την Διοίκηση σε άλλον. Η Διοίκηση Δυτικής Χέρσου υπό τον Μαυροκορδάτο,(μετέπειτα πρωθυπουργό) αρνείται να του αναγνωρίσει επίσημα τον τίτλο του και μάλιστα τον Μάρτιο του 1824 άντρες του Μαυροκορδάτου κακοποιούν έναν ανιψιό του στο Μεσολόγγι, από το σόι της γυναίκας του. Ο Καραϊσκάκης, που διατηρεί αλληλογραφία με τον Κολοκοτρώνη, συλλαμβάνει δυο προεστούς του Μεσολογγίου και τους μεταφέρει στο Αιτωλικό. Δυστυχώς ο Μαυροκορδάτος μεθοδεύει τη δίκη του, με κατηγορία ότι συμφώνησε με τον Ομέρ Βρυώνη να του παραδώσει το Μεσολόγγι. Τελικά καταδικάστηκε για προδοσία, του στέρησαν το βαθμό, τον εξόρισαν από τις ελεύθερες περιοχές, δίνοντάς του μόλις 48 ώρες να φύγει και σύστησαν σε όλους να μην του μιλάνε και να τον στοχάζονται σαν εχθρό.  Μάλιστα τούρκοι αλλά και έλληνες τον διώκουν κατά τη πορεία της φυγής του. Όλα αυτά τον Απρίλιο του 1824, αφού οι αρχές που στήνουν την  επανάσταση προς όφελός τους, τον φοβούνται.

Η γενναία αυτή ψυχή της πατρίδος όμως, θα επιστρέψει, θα βοηθήσει το Μεσολόγγι κάνοντας γιουρούσια στους τούρκους, τελικά για να μπει και πάλι στο παιχνίδι, θα αναγκαστεί να συμβιβαστεί με τις νέες μορφές εξουσίας, θα πάρει μέρος στον εμφύλιο, σε ένα από τα δύο σώματα των ρουμελιωτών, που η διοίκηση Κουντουριώτη (μετέπειτα πρωθυπουργός)- Κωλέττη, με τα χρήματα των δανείων θα ρίξει στην Πελοπόννησο. Τελικά θα αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον Κουντουριώτη, αλλά θα διατηρήσει και καλές σχέσεις με αντικυβερνητικούς, τον Λόντο, τον Ανδρούτσο, τον Κολοκοτρώνη, εν’ συνεχεία το 1825 αποκατεστημένος πια θα πολεμήσει ανελέητα τους τούρκους και θα κερδίσει πολλές μάχες. Ο θάνατος θα τον βρει πριν την τελική μάχη του Φαλήρου, χωρίς να μάθουμε ποτέ αν το βόλι που τον τραυμάτισε ήταν εχθρικό ή φιλικό στις 23/4/1827, αφού πρώτα οι Φαναριώτες, που ήταν δηλωμένοι εχθροί των κλεφτών θα επιβάλουν ως ανώτερο του, τον άγγλο Τσόρτς, ο οποίος αποδείχτηκε ανίκανος, μη γνωρίζοντας από ανταρτοπόλεμο, και έχασε τη μάχη του μεγαλύτερου ελληνικού στρατού, που είχε δημιουργηθεί. Αφήνοντας όλες τις ελπίδες στη διπλωματία και στις διεθνείς εξελίξεις. Και στους επαναστατημένους μια επιλογή όχι να νικήσουν αλλά να μην υποταχτούν.

Θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ πως οι άγγλοι, σύμφωνα και με τα λεγόμενα του Γ. Κάνινγκ, είχαν στο νου τους να δημιουργήσουν ένα μικρότερο κράτος, με μόνο την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες στην επικράτειά του. Ένα κράτος, όπως το Πριγκιπάτο της Μολδοβλαχίας, υπό την επικυριαρχία της Πύλης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η προσπάθεια του Καραϊσκάκη να απελευθερώσει τη Ρούμελη, ήταν αντίθετη στο σχεδιασμό τους. Με την πάροδο της Επαναστάσεως τελικά η Ρούμελη εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος και η άρνηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για το πρώτο σχέδιο, οδήγησε την Ελλάδα να μην βρίσκεται υπό την επικυριαρχία των οθωμανών τουλάχιστον. Αλλά υπό την προστασία των εγγυητριών δυνάμεων.

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν ίσως η πιο τραγική μορφή του αγώνα.  Εν’ αντιθέσει με τον Καραϊσκάκη δεν μπόρεσε να ενταχθεί ποτέ στο νέο διοικητικό σχήμα των επαναστατικών χρόνων. Είχε καταλάβει από πολύ νωρίς το ρόλο των κοτζαμπάσηδων, που ήθελαν να διατηρήσουν τα προνόμια τους, της εποχής της σκλαβιάς και να διαδεχτούν τους τούρκους ως «πολιτικοί», πράγμα που επέτυχαν, εισπράττοντας τους φόρους και καρπώνοντας τα εθνικά εισοδήματα. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα πως για τους ακτήμονες έλεγαν «πρώην υπηρέτης μου». Στον Υψηλάντη τους παρομοίαζε με την πανούκλα. Ο μαχητής στο χάνι της Γραβιάς, απέναντι στον Ομέρ Βρυώνη, βρέθηκε σε δυσμένεια έναντι του Αρείου Πάγου, ανώτατου οργάνου της Ανατολικής Χέρσου, που κι ο ίδιος στήριξε ως όργανο συντονισμού του αγώνα, το οποίο όμως έμελε να γίνει διοικητικός μηχανισμός, ο οποίος ανασχημάτισε τους προεστούς και έγινε όργανο της Προσωρινής Διοίκησης. Ως την άνοιξη του 1822 υπήρχε σύμπνοια μεταξύ των δύο πλευρών. Εν’ συνεχεία ορίζουν τον Δ. Νικολάου ως αρχηγό της περιοχής. Τη διαδικασία μεθόδευσε ο Μαυροκορδάτος. Παρά την προσπάθειά του να προσεγγίσει τους Κουντουριώτη, Μαυροκορδάτο, αυτό δεν καρποφόρησε, στον εμφύλιο δεν τους αντιτίθεται. Όταν όμως έρχονται τα λεφτά των δανείων, τον έχουν αποκόψει από κάθε έσοδο, αναγκάζοντάς τον να στραφεί σε προεπαναστατικές μεθόδους. Η Διοίκηση βρίσκει την ευκαιρία να τον κατηγορήσει για προδοσία. Πέραν όμως της διοίκησης και τοπικοί αφέντες δε θέλουν στα πόδια τους τον Ανδρούτσο, που προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τη Διοίκηση, ίσως γιατί μια συμμαχία με τον Καραϊσκάκη, θα τους στερούσε τα προνόμια. Τελικά στις 7/4/1825, αποφασίζει να παραδοθεί στο πρώην πρωτοπαλίκαρο του τον Γκούρα, τον οποίο είχε σώσει κατά το παρελθόν και τον είχε διορίσει φρούραρχο των Αθηνών. Έναν γενναίο έλληνα, αλλά φιλοχρήματο, ο οποίος με τα χρήματα των Κωλέττη- Κουντουριώτη εισέβαλε σαν βάρβαρος στο Μοριά κατά τον εμφύλιο, αλλά συνέλαβε και τον Ανδρούτσο εν’ συνεχεία. Ο Οδυσσέας φυλακίζεται στον ενετικό πύργο της Ακρόπολης, αφού παραδοθεί στην κυβέρνηση Κωλέττη και δολοφονείται με φρικτό τρόπο, εν’ συνεχεία το πτώμα του πετιέται στο λιθόστρωτο, για να πουν ότι σκοτώθηκε στην προσπάθειά του να αποδράσει. Οι εχθροί του συνέχισαν στο Ελληνικό κράτος και χρειάστηκαν 50 χρόνια για να αποκατασταθεί, αφού πρώτα οι πρωταγωνιστές των γεγονότων έφυγαν από τη ζωή.

Ας σημειώσουμε εδώ πως ήδη στις 16/3/1822 ο Άρειος Πάγος δεν τον εφοδίασε, αναγκάζοντάς τον να υποχωρήσει μαζί με τον Νικηταρά στην Αγία Μαρίνα, ενώ πρώτα προξένησαν μεγάλες ζημιές στον Δράμαλή, κι εκ’ των υστέρων τον κατηγόρησαν, ενώ στόχος τους ήταν η ήττα του για να τον κατηγορήσουν και για ανικανότητα. Επίσης  ο Άρειος Πάγος προσπάθησε να τον διαβάλει στα μάτια του Νικηταρά, που τον προτρέπουν να τον απομακρύνει. Ανάμεσα στους υπογράφοντες την επιστολή και ο Άνθιμος Γαζής. Όπως γράφει ο Νικηταράς στον Κολοκοτρώνη, προσπαθούν να τον πείσουν μάλιστα να σκοτώσει τον Ανδρούτσο. Δεν γνωρίζουν όμως την ανιδιοτέλεια, τη συνέπεια και το ήθος του ανδρός. Πιο πριν ζήτησαν από τον πλοίαρχο Χ. Βισβίζη, αλλά και τον αρχηγό της φρουράς του, Γιώργη Ζορμπά να τον δολοφονήσουν. Όσον αφορά τον Βισβίζη πέθανε ξαφνικά, λίγες μέρες αργότερα και ο Άρειος Πάγος επίταξε το πλοίο του, μη δίδοντας αποζημίωση στη χήρα του

Ο τρόπος που έβγαζαν από τη μέση τους αγωνιστές οι οποίοι δεν υποτάσσονταν, είναι εμφανής κι από τα λόγια ενός γραμματικού, που έστειλε ο Άρειος Πάγος να πείσει τον Νικηταρά, να σκοτώσει τον Οδυσσέα. Όταν δέχεται την άρνηση και τα εξευτελιστικά λόγια του Νικηταρά, του εκμυστηρεύεται  ότι η Διοίκηση και ο Άρειος Πάγος έχουν σχέδια… «να βαίνουν έναν τον άλλον να σκοτώνη και να σας σκοτώσουνε όλους και τότε να βάλουνε δικούς τους ανθρώπους. Και δεν θ’ αφήσουνε, κανέναν από σας», « Και να παραγγείλετε αυτό, και του Κολοκοτρώνη κι όλων των σημαντικών αρχηγών».

Η Μπουμπουλίνα η οποία έδωσε την περιουσία της, αλλά και το είναι της στον αγώνα, βρισκόταν στην Τριπολιτσά και στα πεδία των μαχών, στο πλευρό του Κολοκοτρώνη. Μετά τη νίκη του Κουντουριώτη την ανάγκασαν να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα της Επανάστασης και να γυρίσει στην πατρίδα της την Ύδρα. Εκεί ένα χρόνο αργότερα θα βρει το θάνατο.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν μια ακόμα σημαντική μορφή των χρόνων της  επαναστάσεως. Ζώντας στη Ρωσία, αλλά και γνωρίζοντας τη δύναμη των κοτζαμπάσηδων, και των φατριών τους που υπολόγιζαν σε μικρές τοπικές εξουσίες, ήταν αυταρχικός, ξέροντας πως με το χρήμα τους και λαϊκιστικές απόψεις οι κοτζαμπάσηδες, θα έπαιρναν την εξουσία. Τον Ιανουάριο του 1828 που ήρθε στη χώρα, η Μονεμβασιά ήταν υπό τον Πετρόμπεη, η Ακροκορινθία του Κίτσου Τζαβέλλα, το Παλαμήδι των Γρίβα και του Στράτου, που αντιμάχονταν και τυραννούσαν σαν κατακτητές τον γυμνό και άστεγο πληθυσμό. Προσπάθησε από την μια να μειώσει την εξουσία των κοτζαμπάσηδων και των φαναριωτών που σαν ολιγάριθμοι συμμάχησαν μαζί τους και τους συμβούλευαν, αλλά και να υποτάξει τους καπεταναίους στην κεντρική διοίκηση. Δυστυχώς στις μέρες του επήλθε ο τρίτος εμφύλιος. Ο Κολοκοτρώνης που ήταν σύμμαχός του, ηττήθηκε άλλη μια φορά. Οι φτωχοί δεν βελτίωσαν τη θέση τους ουσιαστικά, αφού τα κτήματα έμεναν ως είχαν ενέχυρο στους δανειστές, και οι αφέντες/γαιοκτήμονες της Πελοποννήσου και οι πλούσιοι πλοιοκτήτες της Ύδρας, ήθελαν τη μάζα των ακτημόνων να μη γίνουν ποτέ ιδιοκτήτες. Ο Μιαούλης εκείνη την περίοδο πυρπόλησε τον ελληνικό στόλο στον Πόρο, για τη μη καταβολή αποζημιώσεων στους νησιώτες. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 δολοφονήθηκε από τους Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη στον Άγιο Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο ο κυβερνήτης, ο σπάνιος αυτός άνθρωπος χάθηκε για την πατρίδα.

Ο Παπαφλέσας μια σημαντική μορφή του αγώνα, ο οποίος ενθάρρυνε τους συμπατριώτες του για την έναρξη της Επαναστάσεως ακόμα και με ψέματα, όσον αφορά το μέγεθος των αγωνιστών και ότι μια μεγάλη δύναμη βρίσκεται στο πλευρό της χώρας. Ο μπροστάρης της Επανάστασης έμπλεξε κι αυτός στη δίνη των εμφυλίων, όμως βλέποντας την αρνητική πορεία της επανάστασης. Έκανε τη δική του θυσία στο Μανιάκι 20/5/1825

Ο γεννημένος στο Βελιγράδι Χαντζή - Χρήστος, σερβικής καταγωγής, πολέμησε από το 1822 υπό τον Νικηταρά, και τον βρίσκουμε σε μάχες ως το 1829, στην απελευθέρωση του Ναυπλίου,  θα έχει την ίδια μοίρα με τους περισσότερους οπλαρχηγούς του αγώνα, την φτώχια και πολλές φορές την πείνα. Πολλοί μάλιστα αγωνιστές κατάντησαν επαίτες ή μπήκαν εκ’ νέου στην παρανομία.

Στις 23/3/1821 ο πατριάρχης Γρηγόριος αφορίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και την Ελληνική Επανάσταση και με εμπιστευτική του εγκύκλιο διέταξε τους μητροπολίτες να κυνηγήσουν αμείλικτα όσους δεν σπεύσουν να δηλώσουν υποταγή στο σουλτάνο. Βέβαια 23 χρόνια νωρίτερα είχε ζητήσει από τους υφισταμένους του (1798) να καταστρέψουν τα «θολερά» γραπτά του Ρήγα Φεραίου, που είχε ήδη δολοφονηθεί.

Η ονοματολογία των αγωνιστών θα μπορούσε να συνεχιστεί, Μακρυγιάννης κι αυτός φυλακίστηκε επί  Όθωνα, Μαντώ Μαυρογένους και άλλοι πολλοί.

ΟΘΩΝΑΣ

Ας δούμε τι συνέβη όμως μετά την δολοφονία του Καποδίστρια και την ανάληψη του θρόνου από τον Όθωνα και την εξουσία από την αντιβασιλεία. Σε πρώτη φάση αντί ενός ελεύθερου κράτους, δημιουργήθηκε ένα δεσποτικό, το οποίο φυλάκιζε αγωνιστές, όπως είδαμε πιο πάνω τους Κολοκοτρώνη, Πλάπουτα αρχικά, αλλά και τον Μακρυγιάννη στη συνέχεια. Οι κοτζαμπάσηδες κατάφεραν να διατηρήσουν την εξουσία τους, κάτω από το στέμμα, ενώ σε αυτήν  μπήκαν και οι φαναριώτες, ο Μαυροκορδάτος εμπνευστής του Συντάγματος στις αρχές του αγώνα, που συνέχισε τις μηχανορραφίες του, ενώ ο Κωλέττης φόβιζε τον κόσμο, και πρωταγωνιστούσε σε περιόδους ανωμαλίας και αναρχίας. Η πλειοψηφία των αγωνιστών όπως ήδη αναφέραμε έγιναν επαίτες, αφού τη θέση τους πήρε ο βαυαρικός στρατός, στον οποίο πήγαινε το 1/3 του δανείου των 60 εκ. φράγκων που έφερε μαζί του ο Όθωνας κι ένα άλλο μέρος στη συνοδεία του. 3500 οι πρώτοι βαυαροί στρατιώτες που αντικαταστάθηκαν από έναν νέο στρατό που το καλοκαίρι του 1835 αποτελούταν από 8205 άνδρες, των οποίων οι 5142 ήταν Βαυαροί, και η έκθεση της Πρωσικής πρεσβείας έγραφε «στρατολογηθέντες εκ’ των αλητών όλης της Γερμανίας, απετελούν  στρατόν  κάκιστον και δαπανηρότατον».

Στα χρόνια του Όθωνα το Μάρτη του 1838 θεσπίστηκε και η εθνική εορτή να συμπίπτει με τον Ευαγγελισμό, στις 25 Μαρτίου, ενώ επέλεξε και τα χρώματα της σημαίας μας για να του θυμίζουν τα χρώματα της βαυαρικής δυναστείας των Wittelsbach.

Να σημειωθεί εδώ πως οι εθνικές γαίες ήταν ενέχυρο για τα εθνικά δάνεια και  τα 2/3 των αγροτών καλλιεργούσαν κρατική γη, μάλιστα το ότι έγινε προσπάθεια να ενταχθούν και τα λιβάδια στην κρατική γη, σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στο οθωμανικό καθεστώς δείχνει πως το νέο κράτος λόγω έλλειψης πόρων ξεζούμιζε τους αγρότες, που ζούσαν αν όχι χειρότερα σε καμία περίπτωση καλύτερα από ότι πριν. Εδώ ας αναφέρουμε και το σκάνδαλο με τα πλοία που παρήγγειλε η επαναστατημένη Ελλάδα, στις Η.Π.Α. 2 φρεγάτες κι αλλά 6 ατμοκίνητα πλοία από τα δάνεια του αγώνα. Τελικά έφτασε μόνο μια φρεγάτα αρκετά αργά, αφού η έκβαση της επανάστασης είχε πια κριθεί και πληρώνοντας η χώρα τα διπλά χρήματα από τα συμφωνηθέντα. Ο Αλέξανδρος Κοντόσταυλος που ενεπλάκη για να προχωρήσει η συμφωνία, βρέθηκε με ένα από τα καλύτερα σπίτια των Αθηνών, που σήμερα εδρεύει το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι χρηματίστηκε από τους αμερικανούς, τελικά στα χρόνια του Όθωνα δικάστηκε, αλλά στην συνέχεια αθωώθηκε και μάλιστα συμμετείχε ως μέλος κυβερνήσεων.

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ & ΤΟ ΑΝ ΕΠΕΤΥΧΕ.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να δούμε ποιοι ήταν οι στόχοι της επανάστασης. Πρώτος και κυρίαρχος στόχος ήταν η εθνική ανεξαρτησία, η δημιουργία ενός γεωγραφικού χώρου που οι έλληνες θα μπορούσαν να δράσουν ελεύθεροι. Η Ελευθερία λοιπόν ήταν ο δεύτερος στόχος. Κι αυτό φαίνεται τόσο από τα επαναστατικά συντάγματα, από τα έργα του Ρήγα Φεραίου και την δράση των φιλικών. Μέσα στα συντάγματα θα δούμε δημοκρατικές αρχές, πολιτικές ελευθερίες, και τη μη πρόβλεψη βασιλιάδων.  Οι έλληνες είχαν πολιτική εμπειρία από τα χρόνια των οθωμανών και είχαν επηρεαστεί από την Δύση και τις επαναστάσεις της. Η ιδιοκτησία, η ασφάλεια αλλά και η ισότητα ήταν τα ατομικά δικαιώματα που περιέγραφαν τα συντάγματα του αγώνα. Ασφαλώς η ευημερία και η καλυτέρευση της ζωής του λαού ήταν ένας στόχος ακόμα, γιατί κανένας δεν επαναστατεί για να ζήσει χειρότερα. Αν εξετάσουμε και τις θέσεις του Ρήγα, πατέρα του Σιμόν Μπολιβάρ αλλά και άλλων επαναστατών θα δούμε ότι ο μορφωμένος και ευκατάστατος νέος είχε ως στόχο να ξεσηκώσει τους ραγιάδες να πάρουν τα όπλα και να δημιουργήσουν ένα Πανβαλκανικό κράτος, με ελληνική ταυτότητα, αυτό καταγράφεται και στο Θούριο, που μιλάει για Βούλγαρους, Αρβανίτες, Αρμένιους και Ρωμιούς, (Τούρκους Βλάχους), ενώ δε θέλει τη βοήθεια των ξένων. Ο Ρήγας πραγματικά είναι πρωτοπόρος μιλώντας για εκλογές, για κοινωνική πολιτική με ενίσχυση στους αδύναμους από την πολιτεία, για ισότητα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στην παιδεία, που θεωρεί ότι μέσω αυτής θα έρθει η προκοπή, και να σκεφτεί κανείς πως πριν από λίγες δεκαετίες στη χώρα μας ακόμα για πολλούς οι γυναίκες δε χρειάζονταν να μορφωθούν.  Επίσης μιλάει για ισότητα, ελευθερία, προσωπική ασφάλεια και ιδιοκτησία, ενώ αναγνωρίζει δικαιώματα και σε κοινωνικές ομάδες κάτι που μέσω του ΟΗΕ, αναγνωρίστηκαν μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Ενώ δέχεται την άμβλυνση στην αυστηρότητα των νόμων. Δε θα πρέπει να παραλείψουμε όσον αφορά τον Ρήγα, πως μιλούσε για ανεξιθρησκία.

Ας δούμε τι πέτυχε η επανάσταση. Σίγουρα αποκτήσαμε γεωγραφικό χώρο για να μπορούμε να δράσουμε, αλλά εθνική ανεξαρτησία όχι, με τους εμφυλίους και την ήττα στο Φάληρο, η χώρα μας χρειάστηκε την παρέμβαση των ξένων και τη ναυμαχία στο Ναυαρίνο στις 8/20 Οκτωβρίου 1827 για να απελευθερωθεί από τον οθωμανικό ζυγό. Η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία, ως εγγυήτριες επενέβαιναν συνεχώς, (κατοχή Πειραιά το 1854, ΔΟΕ 1898, κατάληψη Πειραιά 1916 κ.α.).

Τα δάνεια του αγώνα που δεν έφτασαν όλα στη χώρα, έσπειραν τη διχόνοια και υποθήκευσαν την εθνική γη (το πρώτο 1824, 800.000 λίρες με τόκο 5%, αλλά λόγω του ρίσκου 59% έφτασαν μόνο 472.000 λίρες και κρατήθηκαν και οι τόκοι δύο ετών, δηλαδή αποδόθηκαν 348.000λίρες, που χρησιμοποίησαν για να ξεκαθαρίσει με τον εμφύλιο η επικράτηση των πολιτικών), (το δεύτερο 1825 από 2.000.000 λίρες με τιμή έκδοσης 55%, 1.100.000, παρακρατήθηκαν τόκοι δύο ετών και προμήθειες, έμειναν 816.000 λίρες, από τις οποίες 200.000 λίρες δόθηκαν για να εξαγοραστούν ομολογίες του πρώτου δανείου από τους έλληνες αντιπροσώπους σε μια παγίδα «φιλελληνικών κύκλων», για να βελτιωθούν οι όροι δανεισμού του πρώτου δανείου και 393.000 λίρες για εξοπλιστικά/ πλοία από Αγγλία και ΗΠΑ, που τελικά δεν έφτασαν όλα και στην ώρα τους, οπότε με 230.000 λίρες που ήρθαν στη χώρα και χρησιμοποιήθηκαν πάλι για την εδραίωση των κοτζαμπάσηδων, η χώρα δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ). Τα δάνεια αυτά έπαιξαν το ρόλο τους σε όλη τη διαδρομή του ελληνικού κράτους, το οποίο μικρό τα πρώτα χρόνια δεν είχε την ευκαιρία να χρηματοδοτείται, πλήρωνε και τα δάνεια που ξεχρεώθηκαν τον εικοστό αιώνα, αναγκάζονταν να παίρνει νέα δάνεια, χρεοκοπούσε και ξαναχρεοκοπούσε, με αποτέλεσμα να είναι εξαρτημένο από την Αγγλία τη Γαλλία, αλλά και τη Ρωσία για δεκαετίες.  Ας σημειώσουμε εδώ και τις περιοχές που επαναστάτησαν από το Ιάσιο έως την Κύπρο, που έμειναν εκτός της ελληνικής επικράτειας και η γεωγραφική έκταση δεν επιτεύχθηκε πλήρως αλλά ήταν και δύσκολο να συμβεί.

Όσον αφορά την ισότητα και την οικονομική ευημερία για σχεδόν όλο τον 19^ο αιώνα το 90% του πληθυσμού, που οι περισσότεροι ήταν αγρότες, δεν έζησε καλύτερα και σε πολλές περιπτώσεις χειρότερα, με τις φατρίες να τους εκφοβίζουν και το πελατειακό σύστημα να μην τους δίνει διεξόδους.

Για να είμαστε ειλικρινής κανένα ανθρώπινο σχέδιο, κανένας στόχος δεν πετυχαίνει ακριβώς όπως σχεδιάζεται, όταν μάλιστα υπάρχουν δύσκολες συνθήκες και αντιμαχόμενα συμφέροντα. Η Επανάσταση, η κάθε επανάσταση είναι μια δυναμική διαδικασία. Ο εμφύλιος συμβαίνει σχεδόν πάντα μετά από επαναστάσεις και πολέμους, για τη νομή της εξουσίας, το ίδιο συνέβη και στη χώρα μας. Και είναι πολύ απλοϊκό το μοντέλο περί διχόνοιας, και το «Γιατί δεν τα βρίσκουν όλοι μεταξύ τους;». Οι διαφορές που υπήρχαν μεταξύ των ελλήνων ήταν τεράστιες. Οι περισσότεροι έλληνες ήθελαν τη δημιουργία του δικού τους κράτους. Αλλά από τη μια μεριά οι κοτζαμπάσηδες, που και επί τουρκοκρατίας κατείχαν πλούτο, από την άλλοι οι έμποροι που ήθελαν μερίδιο στον πλούτο αυτό, οι κλέφτες και οι αρματολοί, που νέμονταν προεπαναστατικά περιοχές ήθελαν κι αυτοί μερίδιο στην εξουσία, όταν μάλιστα αναδείχτηκαν σαν αγωνιστές του 1821 μέσα από την φωτιά του, κι εδώ να σημειώσουμε πως οι ισχυροί οπλαρχηγοί, δυσκολεύτηκαν περισσότερο να μπουν στον αγώνα, από ότι οι πιο αδύναμοι, και έδιναν στην αρχή τουλάχιστον τις μάχες που ήθελαν, γιατί διακινδύνευαν να χάσουν περισσότερα. Ενώ από το 1805 οι κοτζαμπάσηδες προσπάθησαν να εκκαθαρίσουν τις περιοχές τους από  τους κλέφτες, με τις ευλογίες του Πατριάρχη και του σουλτάνου. Η εκκλησία και οι ξένες δυνάμεις έπαιξαν το ρόλο τους στη δημιουργία των στρατοπέδων. Ενώ υπήρχαν και οι πρώην ραγιάδες, ο φτωχός λαός, που αντιστοιχούσε στη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού.  Από τη μία συνασπίζονται κοτζαμπάσηδες και φαναριώτες, οι πολιτικοί, το κόμμα των αφεντάδων κι από την άλλη Κολοκοτρώνης και Υψηλάντης, με τους αγωνιστές, οι οποίοι έχασαν τους εμφυλίους. Μιας και οι πολιτικοί εξαγόραζαν τους άντρες τους με τα χρήματα των δανείων που διαχειρίζονταν, αφού βρίσκονταν στη διοίκηση. Τελικά ο, Ζαΐμης, Κωλέττης, Κουντουριώτης, Μαυροκορδάτος, γενικά οι πρώην άρχοντες επί Όθωνα διατήρησαν για δεκαετίες την εξουσία τους, όπως και  οι Φαναριώτες , αλλά και οι έμποροι που σιγά σιγά αναδείχτηκαν. Αφού ξεφορτώθηκαν τον Καποδίστρια οι κοτζαμπάσηδες, νωρίτερα με τη δολοφονία του κι αφού απλά σκόπευαν να αντικαταστήσουν την οθωμανική κυριαρχία με τη δική τους. Όσον αφορά την εκκλησία διατήρησε την ισχύ της στο ελληνικό κράτος, έστω και αποσπασμένη από το Πατριαρχείο.

Από την άλλη χαμένοι οι αγωνιστές που έγιναν επαίτες ή παράνομοι. Και ο απλός λαός που συνέχισε να είναι σκλάβος του νέου καθεστώτος, που του επέβαλε βαριά φορολογία, αλλά και των ξένων που δεν επέτρεπαν τη διανομή της γης, την οποία είχαν λάβει ως εγγύηση. Και χρησιμοποίησαν πολλούς τρόπους για να ευνοηθούν από το νέο κράτος.

Κι εδώ ίσως αναρωτηθούμε πως μια χώρα είναι ελεύθερη όταν βρίσκεται στη σφαίρα επιρροής μιας άλλης, όταν μεταβιβάζεται αυτό το δικαίωμα από την Αγγλία στις ΗΠΑ, μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Όταν επιβάλλεται για σχεδόν έναν αιώνα το 1897 Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος και χάνει τις πλουτοπαραγωγικές της πηγές. Επιβάλλεται μια δικτατορία από ξένη δύναμη το 1967, για εφτά χρόνια.  Που μέχρι και ο πρόεδρος των Η.Π.Α., Μπιλ Κλίντον ζήτησε συγγνώμη, κατά την θητεία του. Όταν για να μπει στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, καταλαμβάνουν τον Πειραιά οι σύμμαχοι. Απλά δεν είναι!

Οπότε ούτε η ευημερία, ούτε  η βελτίωση της ζωής του πληθυσμού ήρθε, ούτε η ισότητα και οι πολιτικές ελευθερίες αν σκεφτεί κανείς εκείνα τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε καν Σύνταγμα και αυτό που υπήρξε αργότερα καταστρατηγούνταν ως και το 1967 από τους Βασιλείς. Η ασφάλεια ήρθε σε μικρό βαθμό αν αναλογιστούμε  τη ληστεία, που ήλεγχε ολόκληρες περιοχές. Αλλά και το ελληνικό κράτος που καταπίεζε τους αγρότες και έστελνε στρατιωτικά σώματα να τους κακοποιήσει όταν αρνούνταν να πληρώσουν τους υπέρογκους και πολλές φορές αδύνατον  να μαζευτούν φόρους. Θα μπορούσε κανείς να πει πως στην μεταπολίτευση η κατάσταση βελτιώθηκε αρκετά σε όλα τα επίπεδα, αλλά αν αναλογιστεί και πάλι, στιγμές και κυρίως τα της τελευταίας δεκαετία, υπάρχουν ρωγμές στην επιτυχία των στόχων.

Δεν μπορούμε όμως από αυτή τη στήλη να εξιστορήσουμε τα πάντα, αλλά να δώσουμε το έναυσμα για σκέψη και περεταίρω μελέτη.

ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Ας δούμε όμως αν επιτεύχθηκαν οι στόχοι της επανάστασης σήμερα κι αν ο Ρήγας, ο Κολοκοτρώνης, ο Σκουφάς, ο Καποδίστριας, οι Υψηλάντηδες, ο Κοραής, ο Καραϊσκάκης, ο γιος και ο πατέρας Ανδρούτσος και οι υπόλοιποι που έδωσαν τη ζωή, το αίμα, την ελευθερία τους και την περιουσία τους για τον αγώνα θα ήταν υπερήφανοι.

Σίγουρα εν’ έτη 2021 δε θα ήταν περήφανοι, όταν οι δάσκαλοι ζητάνε από μαθητές δημοτικού, να πάνε με κουβέρτες στο σχολείο γιατί δεν υπάρχει θέρμανση. Σίγουρα δε θα ήταν υπερήφανοι για το ότι δεν υπάρχουν αρκετές ΜΕΘ να περιθάλψουν ασθενείς. Ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, πως υπάρχουν άστεγοι, πως οι έλληνες μετά το τέλος του 19^ου αιώνα, τις αρχές του 20^ου, μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, φεύγουν πάλι από τη χώρα τους μετανάστες για βιοποριστικούς λόγους, και πολλοί άλλοι είναι ακτήμονες, άνεργοι και εξαρτημένοι από τη μισθωτή εργασία που δεν υπάρχει. Ενώ «αφεντικά» χτυπάνε εργαζόμενους, όπως συνέβαινε στις μέρες τους με τους ακτήμονες-αγρότες. Όταν δεν υπάρχει διαφάνεια, όταν στην ελευθερία του τύπου η χώρα βρίσκεται 24^η στους 27 της Ε.Ε. και 65^η σε 180 χώρες παγκοσμίως, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και τους Δημοσιογράφους χωρίς σύνορα. Και 38^η σε 38 χώρες στην εμπιστοσύνη του κοινού σε έρευνα της Pew Research Center, πίσω από Πολωνία, Χιλή, Κολομβία, Νότια Κορέα. Όταν ο Economist μας κατατάσσει στις ‘’ελαττωματικές’’ δημοκρατίες για το 2020, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση «Δείκτης Δημοκρατίας». Και η έρευνα της Pandemic Backsliiding: During COVID-19/ από Μάρτη μέχρι Δεκέμβρη του 2020, ανάμεσα στις χώρες με τις σοβαρότερες παραβιάσεις στη δημοκρατία, μαζί με τις Τουρκία, Αίγυπτο, Σουδάν, Σαουδική Αραβία, Ινδία, Κίνα, Κονγκό, Μαυριτανία, Νότια Αφρική και Ρωσία. Τις δύο πρώτες πολεμήσαμε το 1821, για να γίνουμε κάτι διαφορετικό! Και δυστυχώς για όλα αυτά δεν μπορεί να επαίρεται κανένας πολίτης, και κανένας πολιτικός. Δε θα ήταν περήφανοι όταν κλίκες δημιουργούν τα κατά τόπους πασαλίκια τους. Σίγουρα δεν θα ήταν υπερήφανος ο Ρήγας με την κατάσταση που ζουν στη χώρα μας οι μετανάστες. Όταν οι γυναίκες κακοποιούνται και η πολιτεία δείχνει ανίσχυρη. Όταν πολίτες τρώνε ξύλο, από έλληνες, όπως κάποτε από οθωμανούς και γενίτσαρους. Σίγουρα θα πικραίνονταν όταν υπάρχουν όλα τα παραπάνω κι άλλα πολλά. Όταν υπάρχουν και στις μέρες μας νέο-κοτζαμπάσηδες, που νέμονται τον πλούτο της χώρας η οποία είναι αλυσοδεμένη από ξένους πιστωτές αλλά και εγχώριους.  Σίγουρα δεν είναι ελπιδοφόρο για την εθνική ανεξαρτησία ότι το χρέος της χώρας είναι τριπλάσιο του ΑΕΠ.

Κι εδώ τίθεται το ερώτημα «Μάταια πολέμησαν, μάταια έχυσαν το αίμα τους;» ΌΧΙ. Αν δεν ξεσηκώνονταν δε θα ήμασταν εδώ σήμερα, δε θα υπήρχε ο κοινός τόπος δράσης και σκέψης, η επανάσταση άλλωστε είναι μια δυναμική, όχι κάτι στατικό, η επανάσταση συνεχίζεται στις μέρες μας μέχρι την αποκατάσταση των φτωχών, την εθνική ανεξαρτησία, τον εκσυγχρονισμό σε ένα σύγχρονο προοδευτικό κράτος της Δύσης. Με περισσότερη αξιοπρέπεια, ελευθερία για όλους και όχι μετανάστευση των νέων ανθρώπων.  Με τιμή για τους ήρωες κι όχι γλεντοκόπια που αν δεν τους μειώνουν, τουλάχιστον δεν θα τα ήθελαν.  Γιατί αυτοί έμαθαν με τα λίγα κι έδωσαν όσα είχαν.

Αξίζει να τους τιμήσουμε μαθαίνοντας ιστορία, μελετώντας για τους συμμετέχοντες στην ελληνική επανάσταση, τιμώντας τους με το σεβασμό μας και κλίνοντας ευλαβικά το γόνυ για όσα μπόρεσαν και δίνοντας την υπόσχεση πως για όσα δεν μπόρεσαν θα φροντίσουμε εμείς. Η επανάσταση είναι μια δυνατότητα. Αυτή του να έχουμε μία αφετηρία συνεχίζοντας τον αγώνα τους για να κάνουμε και να διατηρήσουμε τη χώρα μας ελεύθερη.

Με σκέψη και ηρεμία ας τιμήσουμε το παρελθόν, προασπίζοντας ότι μας παραδόθηκε ως κόρη οφθαλμού, προχωρώντας προς το μέλλον. Το όνειρο για ελευθερία που ενέπνευσαν οι έλληνες και όχι μόνο  πριν 200 χρόνια συνεχίζεται. Πολλές φορές οι επαναστάσεις οπισθοχωρούν, εμείς ας την προστατεύσουμε σαν φάρο.

                Ε.Φ.Β.

Μπήκαμε αισίως στο 2021, και τον μήνα Φεβρουάριο, που πριν από 200 χρόνια ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Ελληνική Επανάσταση στις 24 του μήνα, που είχε ξεκινήσει δυο μέρες νωρίτερα. Βέβαια εμείς γιορτάζουμε την κήρυξη στις 25 του Μάρτη, αυτό  αποφασίστηκε πολύ αργότερα επί Όθωνα, για να συνδεθεί η εορτή με αυτήν του Ευαγγελισμού, αλλά δεν έχει και καμιά σημασία, αφού η ημερομηνία του κάθε εορτασμού είναι πάντα συμβολική. Για την ιστορία θα σημειώσουμε πως σχεδόν ολόκληρη η στρατιά του Υψηλάντη κατέληξε στον θάνατο για την ελευθερία. Σε αυτήν την επανάσταση συνέβησαν πολλά, που δεν είναι της παρούσης, το σημαντικό όμως είναι ότι αυτό το κίνημα, αυτή η επανάσταση για την ελευθερία συμπαρέσυρε μαζί του, όχι μόνο έλληνες και καταπιεσμένους της Βαλκανικής, όπως θα ήταν το αναμενόμενο, αλλά χιλιάδες φιλελεύθερους, φιλέλληνες απ’ άκρη σ’ άκρη ανά τον κόσμο, από τους οποίους μάλιστα πολλοί θυσίασαν και τη ζωή τους για τη χώρα μας. Μια επανάσταση που έγινε φάρος του φιλελευθερισμού και συμμετείχαν σε αυτήν με μύριους τρόπους, άνδρες και γυναίκες. Αν μη τι άλλο ίσως το πιο σημαντικό επίτευγμα ήταν, που εμπνεύσαμε λαούς, ανθρώπους να βροντοφωνάξουν υπέρ της ελευθερίας της δικιάς μας και της δικιά τους, με αποκορύφωμα την ίδρυση του κράτους μας.

Σήμερα η αναφορά μας θα γίνει σε αυτούς τους ανθρώπους, που στάθηκαν στο πλευρό της χώρας μας και ίσως θα τους άξιζε να ονομάζονται Έλληνες. Στις μέρες μας λοιπόν, που συνηθίζουμε να κάνουμε φιέστες, που πολλές φορές καταλήγουν στο κιτς και ίσως θα αρνούνταν και αυτοί οι αγωνιστές του 1821. Σήμερα που αρκετοί έχουν ξεχάσει το νόημα της επανάστασης, και προστρέχουν στον δεσποτισμό, σήμερα που κάποιοι κουνάνε σημαιάκια και εξαπολύουν φαμφάρες, εμείς κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ, τιμώντας με το δικό μας τρόπο το έπος του 1821, και τους ανθρώπους που συντέλεσαν σε αυτό.

Ο φιλελληνισμός εκφράστηκε με πολλούς τρόπους, όλοι τους σημαντικοί εκείνες τις δύσκολες ώρες του αγώνα. Πρώτα με τα φιλελληνικά κομιτάτα, που ξεκίνησαν το 1821 κιόλας από τη Γερμανία και την Ελβετία, και στη συνέχεια τη Γαλλία, την Αγγλία, τις Η.Π.Α., τις σκανδιναβικές και τις κάτω χώρες. Ακόμα και τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, που τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα. Τα κομιτάτα έκαναν εράνους, για να συγκεντρώσουν όπλα, φάρμακα, ρούχα, τρόφιμα και χρήματα που θα στέλνονταν για τον αγώνα. Σημαντικό τους έργο η περίθαλψη των προσφύγων και των αμάχων. Βέβαια όπως πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν και ιδιοτελείς, που κινήθηκαν με σκοπό το συμφέρον τους, όμως αυτούς τους καυτηρίασε ο φιλελληνικός τύπος μέσα από άρθρα και γελοιογραφίες για καταχρήσεις των ποσών που συγκεντρώθηκαν κι ας μην ξεχνάμε πως υπήρξαν και έλληνες που δεν στήριξαν τον αγώνα ή τον εκμεταλλεύτηκαν. Μιας και αναφερθήκαμε στον τύπο, μαζί με τη λογοτεχνία και το θέατρο, έκαναν γνωστά τα δίκαια του αγώνα και θέριεψαν ακόμα περισσότερο τον φιλελληνισμό. Ο Πούσκιν, εξόριστος στη νότια Ρωσία, θα γράψει για μια γυναικεία μορφή, με το ελληνικό όνομα «Ελευθερία», κι αυτό δείχνει πως ο φιλελληνισμός ήταν συνώνυμο του φιλελευθερισμού.

Ας δούμε λίγο τους αριθμούς των καταγεγραμμένων φιλελλήνων, που ήρθαν και πολέμησαν για την ελληνική επανάσταση. 342 Γερμανοί εκ των οποίων 142 σκοτώθηκαν, 196 Γάλλοι εκ των οποίων 60 σκοτώθηκαν, 137 Ιταλοί (42 σκοτώθηκαν), 99 Άγγλοι (21 σκοτώθηκαν), 35 Ελβετοί (11 σκοτώθηκαν), 30 Πολωνοί (11 σκοτώθηκαν), 17 Ολλανδοί & Βέλγοι (3 σκοτώθηκαν), 16 Αμερικανοί (3 σκοτώθηκαν), 9 Ούγγροι (6 σκοτώθηκαν), 9 Σουηδοί (4 σκοτώθηκαν), 8 Δανοί ( 3 σκοτώθηκαν), 9 Ισπανοί (4 σκοτώθηκαν), 33 από άλλες εθνικότητες (3 σκοτώθηκαν). Σύμφωνα με τον Κ. Σιμόπουλο ανάμεσα στους παραπάνω, εντοπίστηκαν και δύο γυναίκες, μία νεαρή Ισπανίδα, σύζυγος του εθελοντή Onate και η σύζυγος κάποιου εθελοντή Toricelli.

Αφού αναφερθήκαμε στις δυο αυτές ηρωικές γυναίκες, ας συνεχίσουμε με τις φιλελληνίδες. Η κυρία Νταμάς επηρέασε τον πρωθυπουργό της Γαλλίας, υπέρ της ελληνικής επανάστασης σαν σύζυγός του, όπως και η δούκισσα Κλαίρη ντε Κερσέν,  τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΗ΄. Κι ας μην ξεχνάμε τη Σοφία ντε Μπαρμπουά (μετέπειτα Δούκισσα της Πλακεντίας) και την κόρη της Ελίζα, που βοήθησαν με όποιον τρόπο μπορούσαν, κάνοντας γνωστό το δίκαιο του αγώνα, και όσο βρίσκονταν στο Παρίσι πούλησαν ακόμα και τα κοσμήματά τους για να δώσουν στην πρώτη φάση του αγώνα 14.000 φράγκα η Ελίζα και 9.000 η Δούκισσα. Ενώ από τη Ρώμη έδωσαν εκ νέου 7.000 η Ελίζα και 3.000 η Δούκισσα, τέλος πρόσφεραν άλλες 14.000 φράγκα στον κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια. Μάλιστα η Δούκισσα της Πλακεντίας εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και ήταν πολύ αγαπητή, για την ιστορία δυστυχώς έχασε την κόρη της.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως από τον 17^ο αιώνα υπήρχε ενδιαφέρον για το ελληνικό ζήτημα, ιδιαίτερα σε φιλελεύθερους κύκλους της Ευρώπης και με το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Η βοήθεια που δόθηκε, όπως ήδη αναφέραμε με το ξέσπασμα ήταν πολύτροπη. Από υλική βοήθεια ως ηθική συμπαράσταση, κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση κυβερνήσεων, από φροντίδα σε πρόσφυγες, μέχρι την υιοθέτηση παιδιών. Ιδιαίτερο ρόλο έπαιξαν οι μορφωμένες και πλούσιες κυρίες της εποχής, φιλελεύθερες και προοδευτικές ασφαλώς που έδωσαν ώθηση, μέσα από τα σαλόνια τους και τα κείμενά τους όσες έγραφαν, στον αγώνα προβάλλοντας τον ελληνικό πολιτισμό και τον δίκαιο αγώνα των επαναστατών. Όμως και οι αμερικανίδες, όχι οι πιο πλούσιες κατ’ ανάγκη πρόσφεραν από το υστέρημά τους, ράβοντας ρούχα, συγκεντρώνοντας τρόφιμα, προσφέροντας κοσμήματα. Ακόμα και οι μαθήτριές πρόσφεραν το χαρτζιλίκι τους και σε επιστολή του 1828 Αμερικανίδων προς τις αδελφές τους ελληνίδες δίνουν ηθική συμπαράσταση. Κάτι ακόμα πιο συγκινητικό, ότι μέσω της Φιλελληνικής Εταιρείας της Καλκούτας δημιουργήθηκαν έρανοι, πολυεθνικοί, ανάμεσα σε αυτούς που συνέδραμαν στον αγώνα ήταν ινδοί, κινέζοι έμποροι, άτομα δηλαδή διαφορετικής εθνικότητας, χρώματος, φυλής και θρησκείας, που ζούσαν πολύ μακριά από τον τόπο που εξελίσσονταν τα γεγονότα. Ενώ δεν θα πρέπει να αφήνουμε απ’  έξω τους εβραίους που συμμετείχαν κι αυτοί σε μάχες, ή ακόμα έκαναν κηρύγματα φιλελληνισμού, όπως ο ραβίνος Ελβιγκ.

Πολλοί οι φιλέλληνες, ο Λόρδος Μπαίρον, ο Σατομπριάν και ο Βίκτωρ Ουγκό, ο φίλος του Ι. Καποδίστρια ο τραπεζίτης Εϋνάρδος, ο ιταλός επαναστάτης Σάντα Ρόζα, που θα βρει το θάνατο στη Σφακτηρία, ο Φαβιέρος  που  το 1821 θα έρθει στη χώρα μας για να λάβει μέρος στην Επανάσταση, ο αμερικάνος γιατρός Σάμιουελ Χάου, που έφτασε στη χώρα μας  το 1825, προσέφερε ιατρικές υπηρεσίες, εξέδωσε τις αναμνήσεις του και οργάνωσε υγειονομικές υπηρεσίες. Ο πορτογάλος Αντόνιο Αλμέιντο, που πήρε μέρος κι αυτός στην Επανάσταση. Ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Να σημειώσουμε εδώ και την πρώτη χώρα που αναγνώρισε την επανάσταση και το δικαίωμα των ελλήνων στην αυτοδιάθεση, μέσω της επιστολής του προέδρου της στον Αδαμάντιο Κοραή στις 15 Ιανουαρίου του 1822, ήταν η φτωχή Αιτή. Που έστειλε επίσης τόνους καφέ προς πώληση για να αγοραστούν όπλα και εθελοντές, που τελικά πέθαναν κατά το ταξίδι τους προς την χώρα μας.

Κι ας μην ξεχνάμε τους βαλκάνιους φιλέλληνες, που προέτρεξαν στο φιλελεύθερο σάλπισμα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, το σώμα των 105 ανδρών του Dmitrovic, μαυροβούνιους (όπως ο μητροπολίτης Πέτρου Πέτροβιτς Ά), σέρβοι (όπως ο Χατζηχρήστος), αλβανοί, βόσνιοι, βούλγαροι, μολδοβλάχοι, πολλές φορές και μουσουλμάνοι. Ιδιαίτερα από περιοχές που άκμαζε το ελληνικό στοιχείο, όπως είναι λογικό, και είχαν σχέση με αυτό. Κι εδώ κάτι πολύ πολύ σημαντικό ο τουρκοαραβικός φιλελληνισμός, ο οποίος δεν είναι τόσο γνωστός και δε μνημονεύεται συχνά. Εκδηλώθηκε στην Βαλκανική, κυρίως στην Αίγυπτο, στην Αραβία, την Παλαιστίνη, τη Συρία, το Λίβανο, και οι εκφραστές του πολλές φορές διώχθηκαν και θεωρήθηκαν προδότες, όμως μπορεί κανείς να είναι προδότης, όταν παλεύει για την ελευθερία; Παραδείγματα, ο χειρουργός Χασάν Κούρταλις, γιατρός του Ανδρούτσου, που γιάτρεψε τον Μακρυγιάννη. Η οθωμανική εκατονταρχία του Μουσταφά Γκέκα, ολοκληρωτικά από οθωμανούς που πολέμησε σε κρίσιμες μάχες όπως  στο Πέτα, στην Αράχοβα κ.α. Ο άραβας εμίρης Μπεσίρ, οι Τουρκάραβες Χουσείν Χατζί Σελίμ και Μανσούρα, που εξαγόρασαν έλληνες αιχμαλώτους, δεν εκτέλεσαν διαταγές μαζικών σφαγών, μίλησαν υπέρ των δικαιωμάτων των ελλήνων, όπως ο θρησκευτικός ηγέτης Αλφεραντίν. Και πολλοί άλλοι που πρόσφεραν πολλές υπηρεσίες στις ελληνικές μάχες (και ασφαλώς έμειναν στη χώρα μας μετά τον αγώνα). Γιατί η ιδέα της ελευθερίας, είναι πάνω από την ιδέα του έθνους, της φυλής και της θρησκείας, όταν οι τελευταίες δεν έχουν νόημα.

Ας παραθέσουμε εδώ και το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον Ιταλό συνταγματάρχη Pietro Tarella με τους 120 περίπου Φιλέλληνες, που αποτελούσαν ιδιαίτερη διλοχία υπό τον Ιταλό Andre Donia. Υπό τον Γερμανό Charles Normann πολέμησαν στο Κομπότι της Άρτας και αφανίστηκαν στην δραματική για την ελληνική πλευρά μάχη του Πέτα στις 4 Ιουλίου του 1821.

Να αναφέρουμε πως δεν ήταν λίγες οι φορές που μεταξύ υμών και ημών, δεν υπήρχε κοινός τόπος συνεννόησης, η διαφορετική νοοτροπία από τη μία μεριά και οι  λεηλασίες και  οι σφαγές από την άλλη των ελλήνων εναντίων των τούρκων, (όπως εκείνες στην Τριπολιτσά) προκάλεσαν την αποστροφή και οδήγησαν πολλούς να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. Παρ όλα αυτά ο φιλελληνισμός συνεχίστηκε κι όχι μόνο κατά τη διάρκεια της επανάστασης αλλά και αργότερα, όπως συνέβη με την αλβανικής καταγωγής Ελένη Γκίκα, ή την Ιουλιέττα Αδάμ, και φτάνει ως τα σήμερα.

Κλείνοντας θα τονίσουμε τρεις παραμέτρους που συνέβαλλαν στον φιλελληνισμό. Πρώτων οι σχέσεις των ελλήνων με ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων, μέσα στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και ο ρόλος σημαντικών ελλήνων στην Ευρώπη, όπως του Κοραή στο Παρίσι, του Ιγνάτιου Ουγγροβλαχιάς στην Πίζα (αυτοεξόριστος) και του Καποδίστρια στην Ρωσία, αλλά και πολλών άλλων εκείνα τα χρόνια, που έφεραν κοντά τον ελληνισμό στους ξένους.  Δεύτερον η Αναγέννηση, το πνεύμα του φιλελευθερισμού, ο Διαφωτισμός και ο ρόλος που έπαιξε σε αυτά η αρχαία Ελλάδα. Συν την προεργασία της Φιλικής εταιρίας και ανθρώπων, όπως ο Ρήγας Φεραίος.  Τρίτον μέσα σε αυτό το πνεύμα ήδη είχαν υπάρξει φιλελεύθερα κινήματα και μάλιστα πετυχημένα, η Επανάσταση στην Αμερική  (1776), η  Γαλλική Επανάσταση (1789), το κίνημα για την απελευθέρωση της Λατινικής Αμερικής με τον Σιμόν Μπολίβαρ (αρχές του 18^ου αιώνα), οι εξεγέρσεις σε Ιταλία και Ισπανία, που πολλοί από τους μετ’ έπειτα φιλέλληνες θα έχουν πάρει μέρος και θα είναι έτοιμοι.

Η Ευρώπη, ο Διαφωτισμός, οι ελεύθεροι άνθρωποι ανά τον κόσμο που αγωνίζονται όχι μόνο για τη δική τους ελευθερία, αλλά και την ελευθερία του άλλου, οι απανταχού φιλελεύθεροι, έχοντας δανειστεί από την αρχαία Ελλάδα την ιδέα της ελευθερίας, την επιστρέφουν τώρα στη νέα Ελλάδα, που είναι η προσωποποίηση της ελευθερίας, εκείνη τουλάχιστον τη στιγμή. Μαζί με αυτήν δίνουν τις ιδέες τους, το χρόνο τους, τα χρήματά τους, τις περιουσίες τους, τις γνώσεις τους, το αίμα τους και την ίδια τη ζωή τους, για μια Ελλάδα, που είναι συνώνυμο της Ελευθερίας.

Ε.Φ.Β.

Διαβάστε επίσης: