ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ

ΤΣΑΡΙΝΑ ΣΟΦΙΑ –Η Παλαιολογίνα που ανέδειξε τη Ρωσία-

-Εκδόσεις Ωκεανός-

Η Ζωή Παλαιολόγου ανιψιά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και κόρη του μικρού του αδερφού Θωμά, βρίσκεται μαζί με τα αδέρφια της Αντρέα και Μανουήλ, υπό την προστασία του Πάπα της Ρώμης ο οποίος διαθέτει μηνιαίως ένα κονδύλι για τα έξοδα τους, αφού πλέον είναι ορφανοί και από τους δυο γονείς τους, αλλά κληρονόμοι ενός ένδοξου ονόματος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Γύρω τους βρίσκονται και άλλα έκπτωτα αρχοντόπουλα, που αναγκάστηκαν να αφήσουν την πατρίδα τους, με την άλωση των εδαφών από τους Οθωμανούς. Ανάμεσα τους και ο Δημήτριος Λάσκαρης, φίλος των αδερφών της και κρυφά ερωτευμένος με τη Ζωή, είναι άλλωστε κι αυτός που θα αφηγηθεί σε εμάς, τους αναγνώστες, την ιστορία της ρωμιάς αρχοντοπούλας.

Το «Παραμύθι» -χρησιμοποιώ τη λέξη αυτή με την έννοια της γοητείας και όχι του μύθου- ξεκινάει όταν η Ζωή είναι πλέον δεκαοχτώ ετών. Ο Πάπας που αναγνωρίζει το δυνατό χαρτί που έχει στα χέρια του, θέλοντας επιπλέον να ξεφορτωθεί και τα αδέρφια, μαζί με την αυλή τους, που κοστίζουν στο ταμείο του, έχει ως σκοπό να παντρέψει την κοπέλα με τον τσάρο της Ρωσίας τον Ιβάν το Γ΄. (Κι όμως έχουν κι οι αρχοντοπούλες τα βάσανα τους, όσο κι αν δεν το πιστεύουμε εμείς οι κοινοί θνητοί). Με το γάμο αυτό ευελπιστεί ότι οι ρώσοι θα ασπαστούν τον καθολικισμό, παραμερίζοντας την ορθοδοξία, αν και μέχρι τότε έχουν αποδειχτεί πιο φανατικοί στο δόγμα από ότι ίσως οι ίδιοι οι βυζαντινοί. Από την πλευρά τους οι ρώσοι θέλουν να αποκτήσουν την αίγλη που φέρνει το επίθετο Παλαιολόγος, ώστε να γίνουν αποδεκτοί στη Δύση, όπου τους υποτιμούν και τους θεωρούν βαρβάρους.

Τελικά με τη βοήθεια ενός τυχοδιώκτη, το προξενιό συμφωνείτε και η Ζωή με την ακολουθία της φεύγει για τη χώρα των Ρως, ώστε να παντρευτεί τον τσάρο. Μαζί της, επικεφαλής είναι και ένας καθολικός παπάς που έχει ως σκοπό να προσηλυτίσει στο δικό του δόγμα τους ορθόδοξους ρώσους. Δε θα μπω σε περισσότερες λεπτομέρειες, στο πως τον υποδέχτηκαν, το αποτέλεσμα πάντως είναι ένα, η Ζωή βαφτίζετε ορθόδοξη, αφού έχει αναγκαστεί λόγω της καθολικής κηδεμονίας της να αλλάξει δόγμα, και να πάρει το όνομα Σοφία, επιστρέφοντας στη θρησκεία των τιμημένων προγόνων της, που είναι και αυτή του συζύγου της και του λαού του.    

Στη Μόσχα στο πλευρό του Ιβάν του Γ’ ξεκινάει μια νέα εποχή για τη νεαρή Σοφία αλλά το ίδιο ισχύει και για τη Ρωσία με μια Παλαιολόγου στο πλευρό του ηγεμόνα τους. Μέσα από τα μάτια του Δημήτριου και τις αφηγήσεις του γινόμαστε μάρτυρες δολοπλοκιών, το πώς ο ένας αδερφός εποφθαλμιά την εξουσία και τους τίτλους και προσπαθεί να πάρει αυτό που δικαιούται, όπως ο ίδιος πιστεύει, αλλά το ίδιο ισχύει κάποιες φορές ανάμεσα σε πατέρα και γιο. Διψασμένοι και εκπαιδευμένοι να αποζητούν το χρίσμα θέλουν να ξεμπερδέψουν μια ώρα αρχύτερα με τους προγόνους τους και να αναλάβουν οι ίδιοι τα ηνία του λαού τους. Τα καλά της διαδοχής! Πολλές φορές πέφτουν θύματα σκοπιμοτήτων μικρά παιδιά και αθώοι άνθρωποι αλλά αφού είναι για το γενικό ‘‘καλό’’…

Με τη Σοφία στη Μόσχα, η Ρωσία αποκτάει την αίγλη που της έλειπε. Τα ξύλινα οικοδομήματα θα μετατραπούν σε πέτρινα, καλώντας αρχιτέκτονες από τη Βενετία καθώς και άλλους καλλιτέχνες από την Ευρώπη, για να τα φτιάξουν και να τα στολίσουν. Διαβάζοντας τις περιγραφές των αρχιτεκτονικών καλλιτεχνημάτων, νιώθεις την επιθυμία να βρεθείς στη Μόσχα εκείνης της εποχής για να τα δεις και να τα θαυμάσεις με τα ίδια σου τα μάτια. Όμως το έργο της δε σταματάει στην εξωτερική αναμόρφωση της πόλης. Διπλωματική και οξυδερκής θα πείσει τον άντρα της να τα βάλει με τους Τατάρους που καταδυνάστευαν το λαό του για ολόκληρες γενιές, απαιτώντας φόρο υποτέλειας και μάλιστα με ένα εξευτελιστικό τελετουργικό για τον ίδιο τον ηγεμόνα. Ακόμα βάζει τους πυλώνες για την ασφάλεια του κράτους της η οποία φτάνει μέχρι τις μέρες μας με την KGB, μη σας κάνει εντύπωση κι αν σας κάνει διαβάστε το βιβλίο για να δείτε ότι δεν υπερβάλω ούτε εγώ γράφοντας την κριτική του βιβλίου, αλλά ούτε κι ο συγγραφέας. Και φυσικά έξυπνη και μορφωμένη, γοητεύει τους ευρωπαίους επισκέπτες της που φτάνουν για διπλωματικούς λόγους στη Μόσχα.  

Ο συγγραφέας είναι καλά διαβασμένος, ακόμα κι όταν αναφέρει κάτι το οποίο στηρίζετε σε φήμη, σπεύδει με υποσημείωση να μας ξεκαθαρίσει πως έχουν τα πράγματα ώστε να μην το πάρουμε ως ιστορικό δεδομένο. Με το να αφηγείται την υπόθεση ως αδελφικός φίλος της Σοφίας, τοποθετώντας τον εαυτό του μέσω του Δημητρίου Λάσκαρη στον τόπο και στον χρόνο που βίωσε και η Παλαιολογίνα, κάνει τη γραφή του άμεση, προσδίδοντας της περισσότερο ενδιαφέρον, άλλωστε δε διαβάζουμε ένα ιστορικό βιβλίο, αλλά ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Μας ξετυλίγει τις μηχανορραφίες που γίνονται με σκοπό την κατάκτηση του θρόνου ενώ συχνά οι περιγραφές και τα σχόλια του είναι διασκεδαστικά αν και απολύτως εύστοχα, προλαβαίνοντας κάποιες φορές τις σκέψεις του αναγνώστη όσον αφορά τη συμπεριφορά των ηρώων. Ενδιαφέρον και ευκολοδιάβαστο, ευχαριστεί τον αναγνώστη ενώ τον μυεί σε μια εποχή που μάλλον δε θα επιστρέψει, (σε αυτή της τη μορφή τουλάχιστον) όσο κι αν η ζωή και η ιστορία κάνει κύκλους.

Μαίρη Β.